Labora-toriya jumislari

5 - laboratoriya jumıs. Júrek porokları.


Sabaqtıń maqseti: Qurallı, quralsız auskultaciya usılların ózlestiriw. Hàr túrli haywanlarda norma hám keselliklerde júrek tonların anıqlawdı úyreniw.
Sabaq úskeneleri - fonendoskop, stetoskop hám stetofonendoskoplar, súlgi, haywanlar : at, iri shaqlı haywan, qoy, toray. Poroklar kestesi.
Sabaqtıń barısı : Júrek porokları tuwrısında túsinik.
Júrek shawqımları - júrektiń endokard miokard hám perikard qabatlarınıń jaralanıwı nátiyjesinde payda bolatuǵın qosımsha dawıslar bolıp, júrek tonlarınan anıq parıqlanadı. Bunda júrekti auskultaciya qılģanda tonlardan basqa, qosımsha dawıslar esitiledi. Bul dawıslar úflegen, bıjıldaǵan, pıshıldaǵan, betlerdiń shıqırlaǵan, ısqırıq, hám qırıldaǵan h.b. dawıslarǵa uqsas boladı.
Payda bolıw jerine qaray júrek shawqımları 3 túrli boladı : endokardial, perikardial hám plevroperikardial.
Endokardial shawqımlar - júrektiń ishki qabatı – endokardtıǹ jaralanıwı nátiyjesinde, qaqpaqlardıń jetispewshiliginde, tesiklerdiń tarayıwında hám qannıń kolloid - dispersli anemiyada, gidremiyada ózgergende esitiledi. Endokardial shawqımlar tek júrek jumısınıń bir fazasında esitiliwi menen (yamasa sistolada, yamasa diastolada esitiledi) xarakterlenedi. Sistola dáwirinde esitiletuǵın qosımsha dawıslarǵa sistolık shawqımlar, diastola dáwirinde esitiletuǵın qosımsha dawıslarǵa - diastolık shawqımlar dep ataladı.
Endokardial shawqımları funkcional hám organikalıq bolıwı múmkin. Funkcional endokardial shawqımlar júrek muskul qabatınıń jumısı tòmenlegende, tesikler tarayǵanda, júrek keńeyiwi hám anemiyada esitiledi. Bul shawqımlar tek sistolada esitilip, júrek jumısı tezleskende boladı. Haywannıń ulıwma jaǵdayı jaqsılanģanda yamasa dárilerdi qollaǵanda joǵaladı. Funkcional shawqımlar tek sistolada esitiliwi menen, turaqlı emesligi menen, uzaq dawam etpewi menen, jumsaqlıǵı menen xarakterlenedi. Haywan islegende, atropin jibergende bul shawqımlar joǵaladı. Organikalıq endokardial shawqımlar qaqpaqlarda hám tesiklerde anatomo - morfologiyalıq ózgerisler kelip shıǵıwı nátiyjesinde rawajlanadı. Qaqpaq hám tesiklerdegi anatomo - morfologiyalıq ózgerisler kelip shıǵıwı nátiyjesinde payda bolatuǵın keselliklerge júrek porokları dep at berilgen. Ótkir hám sozılmalı keshetuǵın endokardit keselliginde hàr-túrli ózgerisler kelip shıǵıwı nátiyjesinde qaqpaqlarda jetispewshilik boladı yamasa tesikler tarayıp qaladı, nátiyjede júrek porokları rawajlanadı. Bunday ózgerislerge qaqpaq ústine fibrin talshıqlarınıń shógiwi; biriktiriwshi toqımalar ósiwi; qaqpaqta irińli asqınıw bolıp, iriń qan menen juwılıp ketkennen keyin tesik payda bolıp qalıwı ; qaqpaqlardıń ıdırawı, qaqpaqlardı háreketlendiriwshi bulshıq et hám shemirsheklerdiń birigip ketiwi, sol orında tırtıq payda bolıwı h.b. ózgerisler kiredi. Bul waqıtlarda qaqpaqta jetispewshilik gúzetiledi: qaqpaq júrektegi tesiklerdi tolıq jaba almaydı, jabsada ashıq jer qaladı. Sol qaqpaqtan júrektiń sistolası yamasa diastolası dáwirinde qan keyin qarap háreket etip, qosımsha waǵırlınıń payda bolıwına sebepshi boladı.
Qaqpaqlardıń elastikligi tòmenlegende, júrek tesikleri janında tırtıqlar yamasa óspeler óskende, júrek janındaǵı limfa túyinleri úlkeyse júrektegi tesikler tarayadı. Qaqpaqlardıń elastikligi tòmenlegende, tırtıqlar óskende qaqpaq tolıǵınsha ashıla almaydı, tesiktiń bir tárepin tosıp turadı. Endokardit keselliginde tesiktegi silekey perdeler isip ketiwi nátiyjesinde de tesik tarayadı. Tesikler tarayǵanda, júrektegi qan tuwrı háreket ete almaydı. Qan tarayģan tesikten qısılıp ótiwi nátiyjesinde aylanba háreket payda etedi. Sol qannıń aylanba háreketi qosımsha waǵırlınıń kelip shıǵıwına sebep boladı.
Organikalıq endokardial shawqımlar kúshli, turaqlı esitiledi, haywan júrgende, islegende kúsheyedi, puls ózgeredi. Mısalı : aorta tesigi tarayǵanda puls áste hám kúshsiz boladı, aorta yarım ay tárizli qaqpaqı jetispewshiliginde - atlawshı, kúshli hám úlken boladı.
Endokardial shawqımlardıń kúshi qaqpaq hám tesiklerdegi ózgeris dárejesine, qannıń háreket diywalınıń tezligine, sol átirapdaǵı toqıma hám kletkalar jaǵdayına, kòkirek diywalınıń qalıńlıǵına, ókpe hám plevra jaǵdayına, qarın aldı bólimsheleri, asqazan hám isheklerde gaz toplanıwına h.b. faktorlarǵa baylanıslı. Joqarıdaǵı faktorlar birgelikte júrek shawqımların kúsheytiwi, pàseytiwi yamasa ózgertiwi múmkin. Qan tarayģan tesikten qansha tez ótse, shawqım sonsha kúshli esitiledi. Qaqpaqlar maydanı gedir-budır bolǵanda, tesiklerdiń átirapı qalıń hám tıǵız bolǵanda da shawqım kúshli esitiledi. Semiz haywanlarda arıq hám kókirek qápesi tar haywanlarǵa salıstırǵanda shawqımlar tómen hám kúshsiz esitiledi. Aorta tesigi tarayǵanda júrek shawqımları kúshli esitilse, atrioventrikulyar tesiklerdiń tarayıwında kúshsiz esitiledi. Egerde shep atrioventrikulyar tesiginiń tarayıwında aldın kúshli shawqımlar esitilip, waqıt ótiwi menen shawqım kúshi tómenlese, kesellik awırlasqanlıģınan derek beredi. Egerde aldın kúshsiz shawqım esitilip, emlew baslanıp, haywan hàreket etiwi menen kúsheyiр barsa, júrektiń qısqarıwı kúsheyip atırǵanlıǵınan, haywan dúzelip atırǵanlıǵınan derek beredi.
Egerde bir waqıttıń ózinde bir tabaqalı hám bir yarım ay tárizli qaqpaqlarında jetispewshilik gúzetilse yamasa bir orında qaqpaq jetispewshiligide, tesiktiń tarayıwıda gúzetilse, auskultaciyada sistolık hám diastolık shawqımlar birden esitiledi.
Iri hám mayda shaqlı haywanlarda kóbinese úsh qaqpaqlı klapanlardıń jetispewshiligi; atlarda - aorta yarım ay tárizli qaqpaǵınıń jetispewshiligi, eki qaqpaqlı klapannıń jetispewshiligi hám shep atrioventrikulyar tesiginiń tarayıwı; shoshqalarda - shep atrioventrikulyar tesiginiń tarayıwı hám eki qaqpaqlı klapannıń jetispewshiligi; iytlerde - eki hám úsh qaqpaqlı klapanlardıń jetispewshiligi ushıraydı.
Júrekte 4 klapan (eki hám úsh qaqpaqlı klapan ; aorta hám ókpe arteriyasındaǵı yarım ay tárizli klapanlar ) hám 4 tesik (oń hám shep atrioventrikulyar tesikler, aorta hám ókpe arteriyası tesikleri) bar. Sol sebepli haywanlarda 8 ápiwayı júrek porokları ushırasadı. Quramalı poroklar 247 bolıwı múmkin. Bunda birden eki yamasa bir neshe poroklar rawajlanadı. Poroklar júrektiń 4 jerinde : 1) júrektiń shep tárepinde, shep bólimshe hám juwan qarın ortasında. 2) Júrektiń ońında, oń bólimshe hám qarınsha ortasında. 3) Aorta hám 4) Ókpe arteriyasında rawajlanıwı múmkin. Hár bir orında 2-den porok rawajlanadı.
Sistolık shawqım tómendegi poroklarda esitiledi: 1) eki hám úsh qaqpaqlı klapanlardıń jetiwpewshiliginde. Bunda sistola dáwirinde qaqpaqlardıń tolıq jabılmawı nátiyjesinde qan oń hám shep juwan qarınnan oń hám shep bólimshege qaytıp shıǵıp, sistolık shawqımın payda etedi. 2) Aorta hám ókpe arteriyası tesiginiń tarayıwında. Bunda sistola dáwirinde oń hám shep juwan qarınshadaǵı qanlar tarayǵan aorta hám ókpe arteriyası tesigi arqalı shıǵıp, sistolık shawqımın payda etedi.
Diastolık shawqımın tómendegi poroklarda esitiledi: 1) oń hám shep atrioventrikulyar tesiklerdiń tarayıwında. Bunda qan oń hám shep júrek bólimshelerinen oń hám shep juwan qarınlarına tarayǵan tesik arqalı shıǵıp, diastolık shawqımdı payda etedi. 2) Aorta hám ókpe arteriyası yarım ay tárizli qaqpaqları jetispewshiliginde. Bunda yarım ay tárizli qaqpaqlar aorta hám ókpe arteriyası tesiklerin tolıq jabılmawı nátiyjesinde qan tamırlardan júrek juwan qarınlarına qaytıp túsip, diastolık shawqımdı payda etedi.