Lab ishlanma. An kim-12

1-tajriba. Ruxning qaytaruvchilik xossasi
Ishning bajarilish tartibi. 
Kichkina chinni tigelga shpatel uchida ozgina 
rux kukunidan solib, unga 0,5 n li kaliy nitrat eritmasidan 4 tomchi, konsentrlangan 
ishqor eritmasidan 4-5 tomchi qo‘shing. Tigelni ohista qizdiring va aralashmadan 
ammiak ajralib chiqishini namlangan indikator qog‘ozi bilan sinab aniqlang. 
Ammiakni ohista hidlab ko‘ring.
Vazifa
. Reaksiya sharoitida ruxning qanday birikmasi hosil bo‘lishi 
mumkin? Reaksiya tenglamasini yozing. 
Xulosalarni daftaringizga yozing. 
2-tajriba. Metallar sirtini qaynoq holda q o p l a sh 
Ishning bajarilish tartibi. 
Bir metall sirtini ikkinchi metall bilan elektr toki 
yordamidagina emas, balki metallardan birini suyuqlantirib, qaynoq holida ham 
qoplash mumkin. Metallar sirtini qaynoq holda rux bilan qoplash tajribasini qilib 
ko‘ring. Dastlab temir plastinkani rux bilan qoplashga tayyorlang. Buning 
uchun uni Sulfat kislotaning 20% li eritmasiga bir necha minut botirib qo‘ying. 
So‘ngra plastinkani suv bilan yuving va NaOH ning 2 molyar eritmasiga 5 
min 
botirib yog`dan tozalang va so‘ngra yana suv bilan yuving. Chinni tigelga rux 
metalidan solib, ustiga ammoniy xlorid seping va gaz gorelkasi yoki spirt 
lampasida qizdirib suyuqlantiring. Temir plastinkani asbestlangan to‘r ustiga 
tutib turib, ustiga suyuqlangan rux quying. Bunda temir plastinka ruxning oq 
dog`i bilan qoplanadi. Ammo qo‘yib qo‘yilganda asta-sekin rux oksidining yupqa 
qavati hosil bo‘lishi natijasida xiralasha boradi. 
Vazifa
. Metallar sirtini boshqasi bilan qoplash nima uchun kerakligini 
izohlang. Xulosalarni daftaringizga yozing. 
3- tajriba. Ishqoriy eritmada metallar sirtiga rux yugurtirish 
Ishning bajarilish tartibi. 
Ishqoriy eritmada metallar sirtiga rux yugurtirish 
tajribasi ikkinchi tajribadagidan ham yaxshi chiqadi. Buning uchun temir plastinka 
olib, unga ikkinchi tajribadagidek Sulfat kislota eritmasi bilan ishlov beriladi. 
O‘yuvchi natriyning 20% li eritmasidan 100 
ml 
tayyorlab, unga rux gardidan 15 
g 

---

---

Kuchkarov M.A. -104- Anorganik kimyo 
Xrom. Xrom rudalaridan eng muhimi xromli temirtosh (xromit, Fe(CrO
2
)
2
) bo‘lib, 
uning tarkibida 15% dan 40% gacha xrom bo‘ladi. Xromning olinishi: xromli 
temirtoshni qaytarish yuli bilan ferroxrom hosil qilinadi: 
Fe(CrO
2
)
2 
+ 4CO → Fe + 2Cr + 4CO
2
Ferroxrom xromning temirdagi eritmasi bo‘lib, uning tarkibida 60-65% 
xrom va 4-6% uglerod bo‘ladi. Erkin xrom hosil qilish uchun xrom (III) - oksid 
aluminiy bilan qaytariladi: 
Cr
2
O
3
+ 2Al = Al
2
O
3
+2Cr
Bu usulda olingan xrom toza bo‘lmay, unga ozroq aluminiy aralashib qoladi. 
Shu sababli toza xrom olish uchun xrom (III)-oksid kremniy bilan qaytariladi: 
2CrO
3
+ 3Si = 3SiO
2
+ 4Cr 
Xrom tuzlarining suvdagi eritmalarini elektroliz qilish yoki xrom yodidni 
termik parchalash yo‘li bilan ham toza xrom olinadi. 
Xrom metali juda qattiq. Uning solishtirma og‘irligi 7,2 g/sm
3
ga teng. Xrom 
1875
°C 
da suyuqlanadi, 12530°C
da qaynaydi. Xrom kimyoviy jihatdan aktivligi 
kam element. Xromga odatdagi haroratda kislorod ham, nam ham ta'sir etmaydi. 
qizdirilganida esa uning sirti oksidlanadi. Yuqori haroratda qizdirilganda suv 
bug‘idan vodorodni sikib chiqaradi: 
2Cr + 5H
2
O → 2Cr(OH)
2 
+ 3H
2
Suyultirilgan xlorid va sulfat kislotalarda eriydi: 
Cr + 2HCl = CrCl
2
+ H
2
2Cr + 3H
2
SO
4
= Cr
2
(SO
4
)
3 
+ 3H
2
Hosil bo‘lgan xrom (II)-xlorid havo kislorodi bilan oksidlanib xrom (III)-
xloridga o‘tadi: 
4CrCl
2
+ 4HCl + O
2
= 4CrCl
3
+ 2H
2
O 
Xrom birikmalari ichida eng barkarorlari-uch valentli xrom birikmalaridir. 
Ikki valentli xrom birikmalari nixoyatda beqaror bo‘lib, ular kuchli 
qaytaruvchilardir. Xromning ikki valentli birikmalari uncha ko‘p emas. Bular CrO; 
Cr(OH)
2
, SrS, CrCl, CrSO
4
, Cr(CH
3
COO)
2 
va hokazo. Ikki valentli xrom 
gidroksid asos xossalar namoyon qiladi. Cr(OH)
2 
xatto suvni qaytaradi: 
2Cr(OH)
2 
+ H
2
O → 2Cr(OH)
3 
+ H
2
Cr(OH)
2 
havo kislorodi bilan ham oksidlanadi: 
4Cr(OH)
2 
+ 2H
2
O + O
2
→ 4Cr(OH)
3
Uch valentli xrom birikmalari barqaror moddalardir. 
Xrom (III)-oksid Cr
2
O
3
- yashil tusli kukun, kimyoviy jihatdan noaktiv 
modda, bo‘yoqchilik sohasida qo‘llaniladi. U ammoniy xromatni parchalab 
olinadi: 
(NH
4
)
2
Cr
2
O
7 
= N
2
+ 4H
2
O + Cr
2
O
3
Cr
2
O
3
ga ishqor eritmalari ta'sir etganda xromitlar hosil bo‘ladi: 
Cr
2
O
3 
+ 2KOH = 2KCrO
2 
+ H
2
O 
Cr
2
O
3 
+ 6KOH = 2K
3
CrO
3 
+ 3H
2
O 
Xrom (III)-gidroksid xrom tuzlari eritmasiga ishqor ta'sir ettirib olinadi: 
CrCL
3 
+ 3KOH = Cr(OH)
3 
Q+ 3KCl 
Olti valentli xrom birikmari: 

---

Kuchkarov M.A.
-105-
Anorganik kimyo 
Xrom (VI)- oksid CrO
3-
to‘q qizil tusli kristall modda , kuchli oksidlovchi. U 
suvda erib 2 xil kislotalarni hosil qiladi: 
CrO
3
+H
2
O 
→
H
2
Cr
2
O
4
xromat kislota 
2CrO
3
+H
2
O 
→
H
2
Cr
2
O
7
bixromit kislota 
Shuning uchun CrO
3
xromat angidrid deb ataladi. 
Xromat va dixromatlar nixoyatda katta amaliy akamiyatga ega .
Xromatlar neytral va ishqoriy muxitlarda (ya'ni pH
≥
7 da) barqaror bo‘lib, 
kislotali muxitda [pH<7] dixromatlarga aylanadi: 
2K
2
CrO
4
+2HCl
↔
K
2
Cr
2
O
7
+2KCl+H
2
O 
yoki ionli shaklda: 
2CrO
4
2- 
+2H
+
↔
Cr
2
O
7
2-
+H
2
O 
Xrom kislotalari va tuzlari juda zaharlidir. Berilgan ma’lumotlardan 
foydalanib, quyidagi tajribalar bajariladi.