L ya. Olimov psixologiya tarixi

Lao – Szi (miloddan avvalgi 579-499 yillar)
Xitoylik faylasuf Lao szi Chu podshohligining fuqorosi bo‘lib, asl ismi Li Er edi. Lao szi «ustoz Lao» degan ma’noni anglatadi. Lao esa laqab bo‘lib, «qariya» deganidir.
Lao szi Chjou saroyida arxiv xodimi bo‘lib hizmat qilgan. Konfusiy bilan uchrashgan. Lao szi Chjou saltanatining inqirozga yuz tutganini ko‘rib, «iste’foga» chiqadi va tarki dunyo qilib, g‘arbga qarab yo‘l oladi.
Chegaraga yetib kelganda chegara boshlig‘i undan o‘z vataniga nimadir qoldirib ketishni so‘raydi. Li Er chegara boshlig‘iga 5000 belgidan iborat qo‘lyozmani topshiradi. Bu tarixda «Daodeszin» («Ezgulik yo‘li yoki kuch va xarakat haqidagi kitob») nomi bilan mashhur kitob edi. Bu kitobda Dao ta’limotining mohiyati haqida so‘z boradi. Dao ieroglifi ikki qism: «Shou» - bosh va «Szou» - barmoq degan so‘zdan iborat. Bu «odamlar yuradigan yo‘l», degan ma’noni bildiradi. Hozirga kelib «Dao» qonuniyat, qonun degan ko‘chma ma’noni anglatadi.
Buyuk ishlar, albatta mayda ishlardan boshlanadi.
Bilguvchi so‘zlamaydi, so‘zlaguvchi bilmaydi.
Fikrlaringizga ehtiyot bo‘ling – ular qilmishlaringiz ibtidosidir.
Buyuk t´g‘rilik egrilikka, buyuk zakovat ahmoqlikka o‘xshaydi.
Lao - Szining haqida ma’lumotlar ko‘p emas. Faqat shu narsa ma’lumki, u Konfusiyning katta zamondoshi bo‘lgan. U yolg‘iz yashagan va mashhurlikdan o‘zini yiroq tutgan, deb hisoblanadi. Lao-Szining nomi Dao de szin (Yo‘l va uning saxovati haqidagi kitob yoki Dao va de haqidagi kitob) degan asar bilan bog‘liqdir, lekin bu asarni uning yozganligi aniq emas. Ehtimol, bu asar uning muxlislari tomonidan bitilgandir.
Dao de szin daosizm falsafasiga doir klassik matndan iborat. Uni tushunish qiyin va talqin qilishda esa katta muammolar ko‘ndalang bo‘ladi. Geraklit singari Lao- Szini ham ko‘pincha “sirli” va “´qib bo‘lmaydigan” deb atashadi. Dao de szin tabiat yoki borliqqa oid xitoy falsafasiga qo‘shilgan katta hissa bo‘ldi. Bu uni amaliy yo‘nalishdagi konfusiychilik an’analariga o‘xshagan ayrim markaziy falsafiy qoidalaridan ham yaqqol ajralib turadi.
Lao-Szi uchun «dao» tushunchasi fundamental tushuncha hisoblanadi. Dao to‘g‘risida u «noaniq», «cheksiz», «o‘zgarmas», «makon va zamonda cheksiz», «tartibsizlik va shakl» hisoblanadi deyiladi. Bunga o‘xshash so‘zlar vositasidagi ifodalashlar faqat o‘zlari ifodalaydigan narsalarning alomati bo‘lishi mumkin. Qat’iyroq qilib aytganda, til bunday xolda adekvat bo‘la olmaydi, chunki uni xatto salbiy ta’riflar orqali ifodalashda ham daoning nima bo‘lishini darhol faraz qiladi. G‘arb tafakkurida bunga o‘xshash yondashuv salbiy (apofatik) teologiyaga o‘xshaydi, unga ko‘ra biz Xudo to‘g‘risida ijobiy fikr bildirishga ojizmiz. Biz faqat uning nima bo‘la olmasligini ta’kidlashimiz mumkin. Shu bilan birga Lao-Szining Dao haqidagi fikrlari grek naturfalsafasi qo‘llagan savollar va javoblar tiplari bilan ko‘plab umumiylikka ega fikrlarga o‘xshab tuyuladi.