L. X. Alimova yosh fiziologiyasi va gigiyena buxoro ‒ 2022 O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Nafas oldirish faoliyati. Bu faoliyat o’pkadan to’qimalarga kislorod yetkazib berish va ularda hosil bo`lgan karbonat angidridni o’pkaga olib borishdan iborat. Kislorod tashilishini eritrotsitlardagi gemoglobin bajaradi. Karbonat angidridning tashilishida ham eritrotsitlar katta ahamiyatga ega.
Ovqatlantirish faoliyati. Qonning ovqatlantirish faoliyati oziq moddalarni hazm tizimi a’zolaridan to’qimalarga yetkazib berishdan iborat. Iste’mol qilingan ovqat tarkibidagi murakkab polimer moddalar me’da va ingichka ichakda fermentlar ta’sirida parchalanib, so’rilishi mumkin bo`lgan sodda monomer moddalarga aylanadi. Glyukoza, fruktoza, galaktoza, aminokislotalar, tuzlar va suvda eruvchi boshqa moddalar qonga so’riladi. Yog’lar esa asosan limfaga so’rilib, uning tarkibida qonga quyiladi. Uglevodlar asosan energiya manbai bo`lib xizmat qiladi. Ularning oz qismi jigar va muskullarda glikogenga aylanib, uncha katta bo`lmagan zahira hosil qiladi. Hujayralar aminokislotalarning ko’p qismini oqsil sinteziga sarflaydi. Yog’ kislotalaridan glitserin ishtirokida neytral yog’lar sintezlanib, yog’ to’qimasida zahira holida to’planadi. Kerak bo`lganda glikogendan glyukoza, yog’ to’qimasidan neytral yog’ qonga o’tadi va energiya manbai sifatida sarflanadi.
Ekskretor faoliyat. Moddalar almashinuvi natijasida hosil bo`lgan qoldiq moddalarni, tasodifan yoki ma’lum maqsad bilan organizmga kiritilgan moddalarni chiqarib tashlashda ishtirok etish qonning ekskretor faoliyatini tashkil qiladi. Ortiqcha ichilgan suv, iste’mol qilingan tuz va oziq moddalarni chiqarib tashlashni ta’minlash ham ekskretor faoliyatning bir qismi. Qon chiqarib tashlanishi zarur bo`lgan moddalarni ajratuv a’zolariga yetkazib beradi.
Boshqaruv faoliyati. Ma’lumki, organizmdagi hamma a’zo va to’qimalar qonga fiziologik faol moddalar ajratadi. Qon bu moddalarni organizm bo’ylab tashir ekan, gumoral boshqarilishni amalga oshiradi, a’zolarni o’zaro bog’laydi, organizmni bir butun qilib, muhit o’zgarishlariga moslashtiradi.