L. S. Karieva makroiqtisodiyot

ishsizlikning tabiiy darajasi
 
deyiladi. 
Bunga ish qidiruvchilar soni bo‛sh ish joylari soniga muvofiq kelsagina erishish 
mumkin. Ishsizlikning tabiiy darajasi friktsion va tarkibiy ishsizlik yig‛indisiga 
teng bo‛ladi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi doimiy emas, chunki u iqtisodiy vaziyat, qonun va 
milliy an’analar bilan bog‛liq holda o‛zgarib turadi.
Ishsizlikning tabiiy darajasi mamlakatdagi oxirgi o‛n yilda mavjud bo‛lgan 
haqiqiy ishsizlik darajasi va keyingi o‛n yil uchun prognoz qilib hisoblangan 
ishsizlik darajalarining o‛rtacha miqdori sifatida belgilanadi. Umumiy holda ishchi 
kuchi ish bilan band va faol ish qidirib yurgan ishsizlarga bo‛linadi. 
Ishsizlik 
darajasi 
deb ishsizlarni ishchi kuchi soniga nisbatiga (% hisobida) aytiladi va uni 
quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
Ishsizlik darajasi =(ishsizlar soni / ishchi kuchi soni)x100 
Barcha mavjud resurslardan to‛liq foydalanish yoki ishsizlikning tabiiy darajasi 
holatida iqtisodiyotda yaratilishi mumkin bo‛lgan mahsulot hajmini iqtisodiyotning 
ishlab chiqarish potentsiali
 
deb ataladi. Mamlakatning ishlab chiqarish potentsiali 
potentsial YaIM ko‛rsatkichi bilan o‛lchanadi.
Makroiqtisodiy beqarorlik tufayli, iqtisodiy pasayish davrida mamlakat o‛z 
iqtisodiy potentsialini to‛liq ishga solmasdan, yaratilgan haqiqiy YaIM hajmi (Y
h
) 
potentsial YaIM (Y
p
) hajmidan ortda qoladi. Ya’ni YaIMning uzilishi (Y
UZ
) ro‛y 
beradi. 
Y
uz
= 
 100 . 

---

184 
Potentsial YaIM deganda mamlakatdagi ishlab chiqarish resurslaridan to‛liq 
foydalanilgan sharoitda mumkin bo‛lgan ishlab chiqarish hajmi tushuniladi. 
 
Potentsial YaIM*ni hisoblashda mamlakatda ishsizlik mutlaqo yo‛q deb emas, 
balki mavjud, biroq u tabiiy darajada, deb hisoblanadi.
 
Ishsizlik darajasining oshishi natijasida iqtisodiyot potentsial YaIM hajmini 
ololmaydi. Shu sababli mamlakat miqyosida ishsizlikni uning tabiiy darajasida 
saqlash va tartibga solish iqtisodiy jihatdan katta ahamiyatga ega. Ishsizlikning 
haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan qanchalik yuqori bo‛lsa, YaIM uzilishi 
shuncha ko‛p bo‛ladi. Shuning uchun ham potentsial hajmdagi YaIM* haqiqiy 
YaIM dan katta bo‛ladi.
Ishsizlik darajasi va YaIM uzilishi o‛rtasidagi miqdoriy nisbatni ingliz 
iqtisodchisi Artur Ouken matematik holda isbotlab bergan. Shuning uchun bu 
qonun, 
OUKEN
qonuni deyiladi. Qonunning mohiyati shundan iboratki, agar 
ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan bir foizga oshib ketsa, ya’ni 
davriy ishsizlik 1 foizni tashkil etsa milliy iqtisodiyot YaIMni ikki yarim foizga 
kam yaratadi. YaMMning pastroq darajasi o‛z navbatida, ishlab chiqarishda 
qatnashuvchilar daromadlarining nisbatan kamroq bo‛lishini va iqtisodiyotning 
kelgusi taraqqiyotini investitsiyalash imkoniyatlari qisqarishini bildiradi.
Ouken qonuni ishsizlikning turli darajalaridagi mahsulot yo‛qotishlari hajmini 
aniqlash imkonini beradi. Hozirgi kunda β koeffitsienti deb atalgan bu koeffitsient 
miqdori 2 foizdan 3 foiz oralig‛ida deb hisoblanadi.
Ouken qonunini formulada quyidagicha tasvirlash mumkin: