4-seminar O`simliklar fiziologiyasi

---

4-seminar 
 O`simliklar fiziologiyasi. 
O`simliklar butun Yer yuziga tarqalgan bo’lib, faqat quruqlikda emas balki 
ko’l, daryo, dengiz va okeanlarda, ba’zan ancha katta chuqurliklarda ham o’sadi. 
Yashil o`simliklar havodan karbonat angidrid gazini o’zlashtirib, yashil 
pigment-xlorofill yutgan Quyosh nuri yordamida (yorug’da) biriktirish 
xususiyatiga ega. Fotosintez yoki uglerod assimilyastiyasi deb ataladigan bu 
jarayon natijasida o`simliklar tanasining tuzilishi va hayot faoliyatining saqlanishi 
uchun zarur bo’lgan organik moddalar hosil bo’ladi. 
Fotosintez natijasida atmosferaga ajralib chiqadigan juda ko’p miqdordagidagi 
kislorod planetamizda hayotni saklab turadi, chunki o`simliklar, hayovonlar va 
odamning nafas olishi uchun kislorod zarur.
O`simliklar, hayvonlar va odam nafas olish jarayonida karbonat angidrid 
gazini ajratadi, bundan tashqari, nobut bo’lgan organizmlarning chirishi, yonish va 
achish jarayonlarida ham bu gaz atmosferaga chiqadi. Biroq, atmosferada karbonat 
angidrid gazining zaxipasi ortib ketmaydi, chunki o`simliklar fotosintez natijasida 
har yili bu gazning qarib 175 milliard tonnasini o’zlashtirib, uni organik modda 
hosil qilishda sarflaydi. Shunday qilib, o`simliklar karbonat angidridning biogen 
aylanishida ishtirok etib, uni assemilyastiya jarayonida sarflaydi. Bundan tashqari 
o`simliklar qurib, chiriganda ham karbonat angidrid atmosferaga o’tadi. 
Yashil o`simliklar juda ko’p karbonat angidrid o’zlashtirib, milliard tonnalab 
organik modda hosil qilib va havoga nihoyatda ko’p kislorod ajratib, planetamiz 
tabiatini tubdan o’zgartiradi. 
Yashil bo’lmagan o`simliklar ham moddalarning o’zgarishida ishtirok etadi. 
Ular o`simlik va hayvonlarning nobut bo’lgan qoldiqlarida yashab, murakkab 
organik moddalarni bir muncha oddiyroq mineral moddalarga parchalaydi. Bu 
moddalarni yuksak o`simliklar oson o’zlashtiradi. 
Azotning biogen aylanishi jarayoni ham o`simliklar yordamida sodir bo’ladi. 
Bu jarayonning mohiyati shundan iboratki, tuproq bakteriyalarining ayrim turlari 
atmosferadan erkin azotni o’zlashtirib, o’z tanasining oqsil moddalarini tuzish 
ularning tanasidagi azot tuproqda turli o’zgarishlarga uchrab, ammiak va element 
holidagi azot shaklida atmosferaga qaytadi. Boshqa hollarda, alohida tuproq 
bakteriyalari ta’sirida azot saqlovchi organik moddalar va ammiak asta sekin nitrat 
kislota to’zlariga aylanadi, undan yuksak o`simliklar mineral. O`simliklar boshqa 
ko’p moddalarning, masalan, oqsillar va bir qancha birikmalar tarkibiga kiradigan 
fosfor va oltingugurtning biologik aylanishida ishtirok etadi. O`simliklar nobut 
bo’lib, tanasi parchalanib ketgandan keyin bu elementlar qaytadan tuproqqa 

---

tushadi.Shunday qilib, agar Yer yuzida o`simlik qoplami bo’lmaganda edi organik 
olamning boshqa formalari yashashi mumkin bo’lmas edi. 
O`simliklar inson hayotida ham katta ahamiyatga ega. Ular tarkibidagi 
organik moddalar (oqsillar, uglevodlar, moylar) ni inson non, sabzavot, meva 
shaklida istemol qiladi, yoki ular mollarga beriladi. 
Inson o`simliklardan qurilish materiallari, gazlama to’qish uchun tola, qog’oz 
buyumlar uchun xomashyo, yoqilg’i sifatida foydalanadi. Ulardan ko’p dorivor 
vositalar, oshlovchi va buyuk moddalar, kauchuk, efir moylari, turli kimyoviy xom 
ashyolar va boshqa ko’p moddalar ham olinadi. 
 
Topshiriq
Mavzu yuzasidan dars ishlanma tayyorlang va yuklang
Mavzu yuzasidan qo’shimcha ma’lumotlar topib yozing va yuklang