L. A. Djalilova

1992-2016-yillarda o‘tkazilgan yozgi Oliinpiya o‘yinlari Xs	Yil	()‘tkazilgan joyi	Mamlakat	Sportchi
o‘rin
XXV	1992	Barselona, Ispaniya	172	10563	MDl I
XXVI	1996	Atlanta, AQSH	197	10318	AQSH
XXVII	2000	Sidney, Avstraliya	199	10651	AQSH
XXVIII	'2004	Afina, Gretsiya	202	10625	AQSH
XXIX	2008	Pekin, Xitoy	204	11500	Xitoy
XXX	2012	London, Angliya	205	10500	AQSII
XXXI	2016	Rio-de-Janeyro, Braziliya	206	11500	AQSH

210

Zamonaviy Olimpiya o‘yinlari rivojlanishining to‘r1inchi davrida 1992-yildan 2016-yilgacha 6 ta yozgi Olimpiya o'yinlari o‘tkazilgan. Hozirgi davrda Olimpiya o‘yinlari eng yirik xaiqaro sport musobaqaiari hisoblanadi. Ulami tashkil qilish va o‘tkazish har bir mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy va sport sohalarini rivojlanishida muhim omillardan biri bo'lib xizmat qilm«x]da (20- jadxal).

Xulosaltit

• 
  Zamonaviy Olimpiya o‘yinlarini qayta tiklash g'oyasining vujudga kelishi o‘rta asrlar davrida boshlangan.
  
• 
  Sport, gimnastika va sport o'yinlari xalqaro miqyosda rivojlangan.
  
• 
  Xalqaro sport va olimpiya harakati vujudga kelishining asosiy sabablari namoyon bo‘lgan.
  
• 
  XIX asming oxirida fransuz jamoat arbobi Pyer de Kuberten zamonaviy Olimpiya o‘yinlarini tiklash g‘oyasini hayotga tatbiq etgan.
  

Nazorat savollari:
Zamonaviy olimpiya o'yinlarini qayta tiklash g‘oyasi kim tomonidan tavsiya qilingan?
Birinchi Xalqaro sport federatsiyasi nechanchi yilda tashkil qilingan?
Xalqaro Olimpiya Qo'mitasi (XOQ) qachon tashkil qilingan?
XOQning faoliyatida qanday hujjat asosiy hisoblanadi?
XOQning asosiy hujjatt Olimpiya Xartiyasi qachon tasdiqlangan?
Olimpiya Xartiyasi nechta bo'limdan iborat?
XOQning birinchi prezidenti etib kim saylangan?
XOQ I Olimpiya o‘yinlari qachon va qayerda o'tkazilgan?
Olimpiya harakatining rivojlanishi nechta bosqichdan iborat?
Zamonaviy olimpiya harakatining ahamiyati nimadan iborat?


211

12-§. Xalqaro OHmpiya qo'niitasi va strategik jarayon

Xalqaro olirnpiya ti/iniining uinumiv tuzilmasi. XIX asrning oxirida Pycr de Kuberten tomonidan olimpiya sportining asosiy tamoyillari, uning tuzilmasi, faoliyat asoslari ishlab chiqilgau va hozirgi davrgacha saqlanib qolgan.
Olimpiya Xartiyasi - olimpiya sportining asosiv huquqiy hujjati boMib. xalqaro olimpiya harakatining tashkiliy tuzilmasi. maqsadi. mazmuni hamda demokratik xususiyatini belgilab beruvchi o'ziga xos nizom hisoblanadi. XOQ tomonidan tan olinish. Olimpiya Xartiyasiga amal qilishga rozilik bildirish sport tashkilotlarining oiimpiya harakatiga qo‘shilganligi mezoni bo‘lib xizmat qiladi.
Olimpiya Xartiyasida olimpiya harakatining g'oyaviy-nazariy asoslari bavon qilingan. uning nraqsad va vazifalari belgilab berilgan: insonni har tomonlama rivojlantirish. yaxshi va tinch jamiyat qurish. yoshlami olimpizm ruhida tarbiyalash. butun jahon davlatlari va qit'alar o'rtasida do'stlik munosobatlarini rivojlantirishdan iborat.
Olimpiya Xartiyasi XOQning I Kongressida (1894) tasdiqlangan. Xartivada XOQning maqsadi va vazifalari, Olimpiya o‘yinlarining tartib-qoidalari va ular bilan bog‘liq tashkiliy masalalar ifoda etilgan. Xartiya mazmuni beshta bobdan iborat bo'Iib, I - ''Olimpiya harakati”, II- “Xalqaro olimpiya qo'mitasi”, III - "Xalqaro sport federatsiyalari”, IV- “Milliy olimpiya qo'mitalari'^-, V - “Olimpiya o‘yin!ari” masalalariga oid moddalar berilgan.
Xartiyaning I bobida XOQning maqsadi, umumiy vazifalari va roii, sport tashkilotlarining Olimpiya harakatiga doir vakolatlari. Olimpiya kongressining tuzilmasi, olimpiya harakatining asosiy tushunchalari, olimpiya ramzlarining mohivati va huquqlariga oid masalalar bayon etilgan.

2. 
   hobda XOQning yuridik mavqei. XOQ a'zoligiga saylash huquqlari, XOQ a’zolarining majburiyatlari va vazifalari, XOQning tashkiliy tuzilmasi - asosiy organlari Sessiya, Ijroiya qo'mita. Prezident, ulaming vakolatlari to‘g‘risida masalalar yoritilgan.
   
3. 
   bobda Xalqaro sport federatsiyalarining olimpiya haraka- tidagi roli, ularni XOQ tomonidan tan olinishiga qo'yilgan talablar belgilangan.
   

'jn

4. 
   hobda MilJiy oJimpiya qo'mitaiarining OJimpiya harakatiga doir vakolati va mavqei. ularning tarkibi, XOQ tomonidan tasdiqlanishiga qo'yilgan talablar belgilab berilgan.
   
5. 
   bobda to'rtta bo'limlar mavjud bo‘lib. ularning mazmuni “Olimpiya o'vinlarining ma'muriyati va ulami tashkil qilish'¹, "Olimpiya o'yinlarida ishtirok etish qoidalari". “Olimpiya o'vinlarining dasturi". “Bayonnoma" kabi masalalarga bag'ishlangan.
   

Xalqaro olimpiya tizimining umumiy tuzilmasi. Hozirgi davrda xalqaro olimpiya harakatmin# murakkab tashkiliy tuzilmasi hosil bo'Igan. ya‘ni uning uchta asosjy tarmog'i: Xalqaro Olimpiya qo'mitasi, Xalqaro sport federatsiyalar, Milliy olimpiya qo'mitalariga birlashtirilgan.

• 
  Xalqaro Olimpiya qo'mitasi;
  
• 
  Xalqaro sport federatsiyalar;
  

• Milliy olirapiva qo'niitalari.
Xalqaro olimpiya tizimiga Olimpiya o'yinlari Tashkiliy qo'mitasi, regional olimpiya qo'mitalari, milliy assotsiatsiyalar, klublar va ularga tegishli shaxslar. jumladan sportchilar kiradi. Bu tashkilotlar o‘z faoliyatida Olimpiya Xartiyasiga tayanadi.
Xalqaro Oiinipiya Qo‘mitasi - xalqaro nodavlat tashkilot bo‘lib. yuridik shaxs maqomi bilan assotsiatsiya shaklida tuzilgan. Olimpiva Xartiyasiga binoan XOQning asosiy vazifalari
quyidagilardan iborat:

• 
  havaskorlik sporti asosi hisoblangan jismoniy va axloqiy sifatlarni rivolantirishga yordam berish;
  
• 
  yoshlarni sport yordamida o'zaro kelishuv va do'stlik ruhida tarbiyalash;
  
• 
  butun dun\oga olimpiya tamoyillarini keng yoyish, xalqlar o'rtasida yaxshi niyat muhitini yaratish;
  
• 
  jahon sportchilarini har 4 yilda bir marta Olimpiya o'yinlarida uchrashtirish.
  

XOQ a'zolari (115 ta) Olimpiya xartiyasiga binoan o‘z mamlakatlarida uning vakili hisoblanadilar. Mamlakatda XOQning hitta a'zosi saylanadi. lekin XOQ ikkinchi a'zoni Olimpiya o‘yinlari o'tkaziladigan davlatlardan saylashi mumkin. XOQ a'zosi 70 yoshga to'lganda iste'foga chiqishi iozim.
XOQ majburiyatiga yozgi va qishki Olimpiya o'yinlarini muntazam o'tkazish. ularni doimiy takomillashtirib borish, butun


'M1




dunyoda sportning rivojlanishiga rahbarlik qilish kiradi. Olimpiya Xartiyasida XOQning rasmiy tili - fransuz va ingliz tillari. deb belgilangan. XOQ shtab-kvartirasi Shveysariyaning Lozanna shahrida joylashgan.
"XOQ nima? XOQ muniiakat/urriing vakolatxonasi emas, balki o'z ishtirokchilarini qoidalarga ko'ra, ushbu tashkilot tomonidan belgilangan doiradagi bicyuk tashkilot bo 'lgan va shimday bo ‘lib qoladi. XOQ o ‘n sakkizinchi asr uchun xaraklerli va jentelmenlar kiubi bilan bog'liq a'zolik to'g'risidagi zodugonlik tushunchalarga asoslangan klub bo 'lih qolmoqda. XOQ o 'n to'qqizinchi asrdayuzaga kelib, Pyer de Kubertenning tamoyillari va majkurasini va Olimpiyu harakatini universalligi va insonparvarligi asosida. u, an 'analarni. milliy qurilishni kashf qilinishi jarayoniga ko ‘p tomonlama ko ‘maklashgan.
XOQ hozirgi vaqtda o 'zining a 'zolarini tasdiqlaydi va ular mamiakallarining delegallari emas. balki a'zolar XOQni oz mamlakatlaridagi vakili bo ‘ladi ("XOQning a zolari uni va Olimpiya harakati masalalarini o ‘z mamlakatlarida va Olimpiva harakati tashkilotlarida qo'llab-quvvatlaydi” ~ XOQ, 2004: 28) XOQ a 'zolarining geografik taqsimlanishi tashkilotning Yevropada yuzaga kelganligini aks ettiradi: Yevropa - 44%, Osiyo - 20'%, Afrika — 15%. Amerika - 15% va Okeaniya — 5%.
XOQda 28 nafar faxriy a'zolar mavjud bo 'lib, ulardan - ayollar va bir nafar jaxriy a'zo - AQSH ning sobiq Bosh kotibi Genri Kissinjer. Yoshga oid chegaralashlar XOQ a'zolari o'rtasidagi bahslarning predmeti bo ‘Igan. 1894-yUda a 'zolarning o ‘rtacha yoshi 38 yoshni tashkil qilgan, ularning ichida engyoshi ulug'i 59 yoshda bo 'lgan. Yoshga oid chegara, 1966-yilda 72 yosh deh belgilangan va 1975-yilda 75yoshgacha ko'tarilgan. 1980-viIda81 nafar a'zolaming o'rtacha yoshi 67 yoshni tashkil qilgan. eng yoshi ulug'i 94 yoshda bo 'lgan. Yoshga oid chegaralashlar 1995-yilda yana 80 yoshga qadar ko ‘tarilishiga qaramasdan, o ‘rlacha yosh taxminan 62 yoshni tashkil qilgan. XOQning 101-majlisidan boshlab. 1999-yilda a'zolarning o ‘rtacha yoshi, yangi tasdiqlanadigan a 'zolar uchun 70 yoshgacha pasaytirilgan.
Kubertcn. av\>aliga Olimpiya o ‘yinlarini qabul qiladigan shaharga bog'liq holda prezidentlikni almashtirishga intilgan. lekin 1900-yilgi Parijda o'tkazilgan Olimpiya o'yinlaridan keyin, u, uzoq


214

muddatga prezident etib saylangan va ushbu lavozimni 1925-yilga qiular egallab kelgan. Oxirgi qoidalar sakkiz yil prezident bo ‘lishni tavsiya qiladi (ikki muddal). lekin yana bir qo'shimcha muddalga saylanish imkoni qoldirilgan.

XOQ o'zining asosiy tashkiliy shaklini urushlar davri oralig'i davomida qahul qilgan. XOQning 1921-yilda tashkil qilingan Rayosati hozirgi vaqtda Prezidentdan, Vitsc-prezidentlardan va boshqa 10 nafar a 'zolardan tashkil topgan. Rayosatning barcha a 'zolar XOQning majlisida yashirin ovoz berish bilan, ko 'pchihk ovoz olish orqali to rt yillik muddatga saylaifadi.
XOQ, ko ‘pchilik mqjburiyatlarl bilan birgalikda nazoratni amalga oshiradi va XOQning majlisida Marketing komissiyasi lomonidan ishlah chiqilgan va taklif qilingan marketing siyosatini tasdiqlctydi. XOO, o 'zining a 'zolarini ushbu mamlakatlarni XOQdagi vakillari sifatida emas, balki o 'z mamlakatlctridagi olimpiya harakatining diplo/natik vakillari sifatida ko 'radi.
Shu bilan birga, Milliy olimpiya qo'mitalari (NOC) o'yinlarda ishtirok etish uchun milliy jamoalami tashkil qiladi va qabul qiluvchi tomon hisoblanib, ular XOQ tarkibida rasmiy tarzda bo 'Imasalar ham tadbirlarni uishkil qilishdayetakchi rolni o'zzimmalariga olishadi.⁴-
Olimpiya jamg'armasi XOQning Prezidenli tomonidan boshqariladi, XOQning sobiq Prezidenti Xuan Antonio Samaranch lomonidan Lozannada tashkil qilingan XOQning muzeyi Olimpiya o 'yinlari lo 'g 'risidagi yozma, ko 'ruv va graftk xotiralarning universal saqlash joyi sifatida faoliyat yuritadi. Chunki Olimpiya o ‘yinlari - bu, sportning ko 'p turlarini o ‘z ichiga oladigan tadhir hisoblanadi. ular uchun mos ravishdagi sport turlarini xalqaro darajada tashkil qi/inishini talab qiladi. XOQ 1918-yiIdan to 1939-yilga qadar bo 'lgan davrda “xalqaro sportning birlamchi vakolath organi va harakatdagi tashkiloti sifatida shakllangan, uning O'yinlari buymk sport tadbiriga aylangan va uning to 'rt yillik taqvimi jahon sportining strukturasini hosil qilgan ". Olimpiya xartiyasining birinchi varianti 1908-yilda pitydo bo 'lgan. Oxirgi varianti 2010-yilning boshida nashr qilingan. Olimpiya Xartiyasi, “Olimpizmning asosiy tamoyillarini va qadr- qimmatlarini” bayon qiladi va "Olimpiya tashkilotlarining huquqlari


^J' John llome. (iarrs Whannd Understanding ihe Olynipics. Tavlor-Francis (inmp London- New York. 2012 -28-20 p


215

va majburiyallarini" belgilaydi, ular “Olimpiya Xartiyasiga mos kelishi kerak".

Pyer de Kubertenning tashabbusiga ko'ra 1894-yili Parijda Xalqaro Yengil atletika Kongressi tashkil qilingan bo jih, u zantonaviy olimpizmni ishlab chiqqan. Xalqaro Olimpiya Qo'mitasi 1894-yilning 23-iyun kuni lashkil qilingan. Olimpiyu xartiyasi XOQ tomonidan qabul qilingan Asosiy tamoyiUami. Qoida/ar va Qarorlarni larlibga soluvchi hujjut hisoblanadi. V, olimpiya harakattni tashkil qilishni va faoliyatini boshqarudi va Olimpiya o'yinlarini o 'tkazilishi shartlarini ko 'rib chiqadi.⁴⁶
Kuberten tomonidun 1894-yili tashkil qilingun Xalqaro Olimpiya Qo 'mitasi - olimpiya harakatining yuqori organi hisoblanadi vu rnmg vazifctsi “olimpizmni butun dunyoda ommalashtirish va olimpiya harakatini boshqarish"dan iborat. XOQ Shveysariyanmg Lozanna shahrida shtab-kvartirasiga ega bo 'lib, 1980-yildan boshlab. tashkilot sifatida 400 dan orliq xodimlarga ega XOQ Shveysariyada past soliq to ‘lovlariga ega bo'lib, bu. unga, har qanday bashqa rnamlakatdagiga nisbatan, o'z daromadlarining katta qismmi tejab qolishiga imkon beradi (FIFA va UEFA shtab-k\’artiralart ham xudth shu sabablarga ko 'ra Stn>eysariyada joylashgan).