L. A. Djalilova

nomlangan. Monrealda 1842-yili Olimpiya kluhi qurilgan. Unda, jg44-yilda ikki kunlik “Olimpiya o‘yinlari” o'tkazilgan bo'lib, ular mahalliy aholini kelgindilarga qarshi ishtiroki bilan birinchi ommaviy sport musobaqalari o'tkazilgan. Lekin o'n to'qqizinchi asr davomida shotlandiyadagi ''tog' o'yinlari” va ''sport yurishi” (professional sportchilar) sport tadbirlaridagi ancha ta'sirchan va ommaviy sport turlariga aylandi. Shimoliy Amerikaga immigratsiya qilingan minglab irlandiyalikJar va shotJandiyaJiklar o'zJari bilan an'anaJarini ham oJib ketgan, buni Bostonda (1853-y.) vaf Nyu-Yorkda (1856-y.) tashkil qilingan “Kalendon O'yinlari" ko'rsaladi.³⁹
•‘Much Wenlock" o'yinlari va Milliy olimpiya assotsiyatsiyasi o'n to'qqizinchi asming o‘rtalarida “olimpiya” va ‘'olimpiyachi” tushunchalaridan foydalanish namunalari ko‘paydi. Bu davrda sport novatorlari faoliyatida uchta ijtimoiy mavzu birlashdi. Birinchi - qadimgi yunon madaniyatiga, ayniqsa barkamol, aqliy va jismoniy rivojlanish konsepsiyasiga qiziqishni uyg'otish. Ikkinchi - bu davrda atletikaning mavqei oshib. ingliz davlat maktablarida rivojlangan. Uchinchisi - ratsional hordiqni tashkil qilish.
Uilyam Pcnni Bruks tomonidan 1850-yilda asos solingan "Much Wenlock” o‘yin!ari muntazam ravishda o'tkazilgan musobaqalardan biri edi. Bruks bu davrda birinchilardan bo'lib sport bayrami. olimpiya tushunchasi va yunon falsafiy tamoyillarini birlashtirgan. Tarixchi IX'vid Yang fikricha, zamonaviy Olimpiadalar asoschisi deb Bruksni ko'rish mumkin. Mak Alun fikricha esa, Kuberten loyihasi xalqaro darajada muhim bo'Igan.
Bmks 1809-yiIda Venlokda doktor oilasida tug‘ilgan, o‘zi ham doktor va 1841-yiIda sudya lavozimini egallagan. Bruks 1850-yilda birinchi ‘‘Much Wenlock" Olimpiya o‘yinlarini tashkil qilgan. Ularga atletika. halqalami nishonga otish, futbol va kriket kiritilgan. Bruks yunon madaniyati va Robert Dover "Kosvold o'yinlari” bilan qiziqqan. U, “foydali axborot” olish uchun va “Olimpiya o‘yinlari” ishtirokchilari (ya'ni olimpiya sinfi) (1860-yilda "Venlok Olimpiya Janiiyati” deb qayta nomlangan) shaharcha va Venlok atrofidagi aholini axloqiy, jismoniy va intellektual o'sishiga ko'maklashishi uchun agronomik mutolaa kluhiga asos solgan. U, 1850-yilda birinchi Venlok Oiimpiya o‘yinlarini tashkil qilgan bo'lib, ular tarkibiga


' John Homc Garr> Whanncl UnJc/standing Uic O'vmpics Tavlor-Hranas Group London- Ncw Vork. 2012 - 69 p


197




atietika, halqalami nishonga uloqtirish, futbol va kriket kiritilgan. Bruks yunon madaniyati bilan qiziqqan. lekin u, Robert Doverning Kosvold o'yinlari to‘g‘risida ham ma'lumotga ega boigan. Olimpiya Jamiyati har yili o‘tkaziladigan o‘yinlarni tashkil qilgan boiib. ular. vaqt o'tishi bilan, o‘zining profili bo‘yieha ancha sportga taalluqli va milliy boiib qoldi. Shifokor bo'lib ishlagan Bruks sport va dani olishning faol shakllarini ratsional havaskori boigan, maktablarda jismoniy tarbiyalashning zarur ekanligiga ishongan.⁴⁰
"Birinchi rnilliy Olitnpiya o ‘yinlari Gernumiya gimnastika jamiyatidagi (GGS) Uilyarn Penni Bruks, Jon Xalli va Ernst Ravenshteyn tomonidan tashkil qilingan. Angliyada ]868-yildan keyin faqat “Much Wenlock" o'yinlari qolgan. Bruks 1850-yildan boshlab, to 1895-yilda vqfot etguniga qadar, Olirnpiya o ‘yinlari g'oyasini ilgari surish uchun ko'p ishlagan, bu. taqdirning taqozosiga ko'ra, birinchi zamonaviy Olimpiya o 'yinlarini tashkil qilinishidan hir yil oldin sodir ho ‘Igan. To ‘rtinchi Milliy Olimpiya o ‘yinlari 1874-yilda Venlokda, beshinchisi - 1877-yilda Shruzberida va yakuniysi 1883- yilda Xadlida bo 'lib o ‘tgan.
Bruks tashkil etgan olimpiya bayramlari Olimpiya o ‘yinlarining ahamiyatli o ‘tmishdoshi sifatida ko ‘rib chiqish mumkin ernas. Lekin ular o ‘n sakkizinchi asming oxiridan to o ‘n to ‘qqizinchi asrning yakuniga qadar, sport bayramlarini belgilash paytida “olimpiya" atamasini qo ‘llanishi tarixiga o ‘zining hissasini qo ‘shih kelgan.
Gretsiya, Sutsos, Zappas, Yunon o ‘yinlarini qcp'ta tiklash g ‘oyasini Panagiotis Sutsos yaratgan, - shoir. noshir va vatanparvar. 1833-yildan va keyingi davrda Olimpiya o ‘yinlari to ‘g ‘risida uning doslonlarida yozilgan.
1835-yilda hukumatga 25-mart kuni milliy bayram deb e 'lon qilish taklifi bilan murojaat qilgan va qayta tiklangan Olimpiya o 'yinlarini kiritishni tavsiya qilgan. U O 'yinlarni to 'rt yillik sikhla lo'rtla yunon shaharlarida o'lkazishni tavsiya qilgan. Sutsos o'z tashahbus kampaiyasini 1840-yillargacha davom ettirgan, lekin kelgusida ishlcirni Evangelos Zappas amalga oshirgan.
Evangelos Zappas (1800-1965) yunon millatiga mansub yirik tadbirkor bo 'lgan. U 1856-yilda Olimpiya o 'yinlarini qayta tiklash va moliyalash loyihasini tavsiya qilgan. 1859-yilda Zappas Birinchi


⁴⁰ John Horno. Garry Whannel Understandinj; thc Olympics Taylor-Francis Group Fondon-
New York. 2012 - 70 p.

Olimpiyo o ‘yinlami tashkil qilgan. Zappas tomonidan qayta tiklangan Olimpiyo o ‘yinlari 1859, 1870, 1875 va 1889-yillarda Afinada o 'tkazilgan. Doktor Uilyam Penni Bruks 1859-yilda Olimpiya o'yin- lari g ‘oliblari uchun yunonlarga Kf funt sterling pul jo 'natgan. Bruks, yunon hukumatiga Buyitk Brilaniya elchisi orqali murojaat qilih. qadimgi o 'yinlami qayta tiklashga qat 'iy undagan.

Rekonstruksiya qilingan stadionda 1870-yilda o'tkazilgan O ‘yinlar Zappas tomonidan qayta tiklangan Olimpiya o ‘yinlarining barchasidun eng muvaffaqiyatlisi bo 'lgan. Ular, 30000 tomoshabinlarni to'plagan va guzetalarda yuqori baho berilgan. Afinalik elita vakillari O ‘yintarda faqatgina yuqori darajali sportchilami ishtirok etishini va bellashuvlarda oddiy odamlami ishtirokini man qilish takiif qilingan. Bunday- ijtimoiy man qilinish 1875-yilda O'yinlarni muvaffaqiyatsizlikka olib keldi, ularda 25 nafar sportchilar ishtirok etgan va kam tomoshabinlar bo 'lgan.
1875-yilgi Olimpiadani “halokat” deb atagan. Keyingi hodisa 1889-yilda gimnaziyada o'tkazilgan yomon tashkil qilingan tadbir bo'ldi, 1891 va 1893-yillarda estafetani Umumgrek gimnastika jamiyali qabul qilgan. Zappas tomonidan qayta tiklangan Olimpiya o'yinlari va Venlok o'vinlari ko'pchilik boshqa hodisalarga qaraganda lo 'liq tiklanish yo'lidagi ancha muhim oraliq tadbirlar bo 'lih, ular olimpiya atamalarini qo ‘llash bilan o 'tkazilgan. "^4l