L. A. Djalilova

Xulosalar
>Qadimgi olimpiya o'vinlarining tarixi to'rt davrdan iborat bo'lib, ular Qadimgi Gretsiyaning afsonaviy badiiy merosiga asoslanadi.
>0‘yinlar o'tkaziladigan vaqtda Qadimgi Gretsiyada muqaddas tinchlik “ekexeyriya” e'lon qilingan.
>Olimpiya o'yinlari - Qadimgi Gretsiyaning eng mashhur va eng ommaviy musobaqalari bo'Igan.
>Qadiingi olimpiya o'yinlari ijtiinoiy-siyosiy, iqtisodiy va madaniy ahamiyatga ega bo'Igan.
Nazorat savollari:
Qadimgi Oiimpiya o'yinlari vujudga kelishiga qanday sabablar asos boMgan?
Qadimgi Olimpiya o'yinlari necha kun davom etgan?


^M John Horne, Garrv Whannel. Understandmg tlie Olvmpics. Tavlor-Francis Group London-
Ncvv York, 2012,- 67 p
⁵⁵ 0‘sha kitob 2012 - 67 h


192

		2								1
[*_ -
										4
					5
	6
	7
8
9
						10
				II

VertikaI bo‘yiclia:

1. 
   Qadimgi Olimpiya o'yinlarida 175 m dan 192 m 27 sm gacha yugurish masofasi.
   

Gorizontal bo'yicha:

2. 
   Qadimgi Gretsiyada pentatlon bilan shug'ullanish maxsus joyi
   
3. 
   Qadimgi Gretsiyada kurash va qoi jangidan iborat jismoniy mashq nomi. 4. Qadimgi Gretsiyada sportchi 5. Qadimgi Gretsiyada eng qis- qa masofaga yugrish. 6. 0‘yinlar ora!ig‘dagi to‘rt yillik davr. 7. Qa- dimgi Olimpiya o'yinlarida hakamlar. 8. Qadimgi Olimpiya o‘yinlari- da 24 stadiyga vugurish masofasining nomi. 9. Qadimgi Olimpiya o'vinlarida muqaddas tinchlik. 10. Qadimgi Gretsiyada agonlarga tayyorgarlik tizimi. 11. Qadimgi Olimpiya o'yinlarida g‘olib atamasi.
   

193

11 -§. Zamonaviy Olimpiya o‘yinlarining qayta tiklanishi.

Tarixiy sharh
Olimpiya o'vinlarining qayta tiklash g‘oyalarining rivojla- nishi. “O'yinlaming vujudga kelishi va qavta liklanishi.” Tabiiyki, qadimgi Olimpiya o‘yinlarini insoniyat xotirasidan 0‘chirih bo'lmas edi. 1419-yilda Olimpiya o‘yinlari to‘g‘risida ko‘p jildlik kitob nashr qilingan. Olimpiya o'yinlari to‘g‘risida Shekspir va Mihon, Gyote. Russo va Bayron o‘z asarlarida eslatganlar. Volter “Jeux olvmpiques", Flober va Gayd — olimpik so‘zidan sportga doir bo‘lmasa-da. foydalanganlar. Lekin aynan uyushgan sportning zamonaviy shaklda paydo bo‘lishi va rivojlanishi bilan birga o‘n sakkizinchi asrdan boshlab va keyingi davrlarda “olimpiya” tushunchasi keng foydalanilgan. Yevropada o‘rta asrlardan buyon sport tadbirlari bilan o'tkaziladigan bayramlar odatiy hol bo'lgan.
O'n yettinchi asrda Robert Dover “Kotsvold Olimpiya o'yinlarini tashkil qilgan va ayrim uzilishlar bilan keyingi 250 yil davomida o'tkazilgan. Robert Dover Norfolkda 1575 va 1582-yillar oralig'ida tug'ilgan va 1652-yilda vafot etgan. Robert Dover Kotsvold o‘ymlarining asoschisi boMganligi to‘g‘risida dalillar yo‘q va uning ishtiroki 1612-yildan boshlangan. 0‘yinlar paydo boMishi o'rta asrlarda Angliyada bayramlar o'tkazish an'anasi bilan bogMiq. Ularga rapirada qilichbozlik, yakkakurash, qo‘1 jangi. dubulg‘a bilan jang, raqslar, qoplarda sakrash, oyoqlari boylangan holda kurash bo‘yicha musobaqalar kiritilgan.³⁶
XVIH asrda Olimpiya shahrida birinchi arxeologik qazilmalar olib borilgan. Yevropa arxeologlarining diqqat-e'tiborini qadimgi Olimpiada o‘yinlarining o'rni o'ziga jalb etgan edi. 1723-yilda fransuz olimi Don Bemar de Monfokon qadimgi Olimpiya shahrida arxeo- logik qazilmalami olib borishni tavsiya qilgan. Biroq bu ekspeditsiya ishlari amalga oshirilmagan. 1766-yilda Oksford olimi Richard Chandler arxeologik ishlarini olib borishga harakat qilgan.
1824-yilda lord fon Stankof Olimpiya shahrida arxeologik qazilmalami olib borgan va uning chizmasini tuzgan. Bu esa Olimpiy a o‘yinlarini tiklash g‘oyasini rivojlantirishga turtki bo'Igan.


John Homc. Garry Whannel l Inderstanding the Olympics Taylor-Francis Group London- New York. 2012 -75 p


1 fl 1

1874-1881-yillarda nemis arxeologi Ernst Kursius (1814-1896) boshchiligida o‘tkazilgan arxeologik qazilma ishlari ancha rnuvaffaqiyatli bo'lgan. Ekspeditsiya natijasida Olimpiya shahrida ko“p sonii arxitektura inshootlari va haykallaming qoldiqlari topilgan. 1887-yil arxeologik qazilma ishlarining natijalari matbuotda e'lon qilingan edi.

"Qadimgi Oretsiyaga va umuman Olimpiya o'vinlariga ortib borayolgan qizu/ish, xususan arxeologik qazishlar va bir qator joylarda, jumludan Troyada. Mikeji va Olimpiyada amaiga oshirilayotgan yer qazish ishlari tomotvdan qizililib turadi. Qadimgi Olimpiya o 'yinlari o 'tkazilgan joylarda yer qazish ishlarini amalga oshirish g 'oyasi o 'n sakkizinchi asrda bahslarning asosi bo 'lgan va 1766-yiida qazishlar paytida, ular o 'lkazilgan joy aniqiandi, qo'shimcha ishlar 1787-yilda amalga oshirilgan. Qazish ishlari 1829- yili fransuzlar tomonidan amalga oshirilgan, 1852-yilda esa, nemis arxeologlari haqiqiy yangilik yaralishdi, shunga qaramasdan. 1875- yilga qadar keng masshtahli yer qazish ishlari o 'tkazilmagan va keng masshlabli tadqiqollardan o ‘n yildan keyin 1886-yilda Olimpiya o ‘yinlari o 'tkazilgan joyda Arxeologik muzev ochilgan. Parijda 1889- yilda bo'lib o'tgan «Exposition Universelle» ko'rgazmada artefaktlarning namunalari namovish qilingan,^s
Qadimgi Oiimpiya qishlog'ini arxeologik qaziimalar natijasi muhim ahamiyatga cga bo'ldi. Bu esa qadimgi olimpiya o'vinlariga bo‘lgan qiziqish va havasni oshirib yubordi. Shu asosda jamoatchilik doirasida olimpiya harakatini tiklash g'oyalari paydo bo'lgan.
“O'n to‘qqizinchi asming oxirida XOQning la'sis etilishi va zamonaviy Olimpiya o'yinlarini bog'liq holda ko‘rish zarur. 0“n sakkizinchi asniing oxiri va o‘n to'qqizinchi asr mobaynida Gretsiya, Skandinaviya, Shimoliy Amerika va Birlashgan Qirollikda turii shakllardagi sport bayramlari rivojlangan. Shotlandiyada 1820- yillarda qayta tiklangan o‘yin an’analari 1850-yillarda Amerikada tarqalgan. Parijda 1820-yillarda va Nyu-Yorkda 1850-yillarda rim sirki eleinentlaridan iborat sirk tomoshalari rivojlangan. Doktor Uilvam Penni Bruks tomonidan 1830-yillardan Skandinaviyada va 1849-yilda Liverpulda “olimpiya” va “olimpiyachi” tushunchalaridan foydalanilgan, bu o‘z navbatida Kubertenga katta ta’sir etgan.


” John liornc. Whannei. Ij'nderstandiiig the Olymptcs Taybr-Ftanas Group. London-
Kew York. 2012 - 75 p


10S




Yunonlar 1859-yildan boshlab va kevingi yillarda Olimpiya o'yinlarini qayta tiklashga harakat qilganlar. Shunday qilib, Kubertenning shaxsiy loyihasi bo'sh joyda rivojlanmagan.
Qadimgi Olitnpiya o'yinlarining xavoliy va ideallashtirilgan shaklini ko‘rga7.mali qoMlashning eng erta misoliardan biri - Dreberg modeli hisoblanadi, u. Germanivaning g'arbida Verlitsa shaharchasida paydo ho‘lgan. Shahzoda Frans 1777 va 1799-yillar oralig‘ida bayram musobaqalarini tashkil qilgan. qadimdagi Olimpiya o‘yinlariga asos- langan bo‘lsa ehtimol. 0‘yinJar tarkibiga otda poygalar va gininastika bo‘yicha musobaqalar kirgan. Musobaqalar ishtirokchilari qo'shni maktablarda o'qiydigan o‘g‘il va qiz bolalar bo'lishgan va ular shahzoda tomonidan ishlab chiqilgan Das Philanthropinni mutolaa qiladig3n o‘quvchiga orientirlangan progressiv la'lim mtxJeliga asoslangan.
Fransiyada 1796-yilda Parijdagi Champ de Mars dagi Revo- lutsiya pavtida «Jeux 01ympiques» oSinlari tashki) qilingan (Kidd. 1984 y.). ShveLsiyada 1834 va 1836-villarda Gyustav Djoan Shato “Olimpiya o*yinlari^!" deb nomlangan sport tadbirini Ramlosda tashkil qilgan. Shalo gimnastika asoschisi Lingning fikrlarini ina'qullagan.⁵' Vengriyada ham “Olimpiya o'yinlari” stilidagi tadbirlar o'tkazilgan. Fransiyada “Olimpiya o‘yinlari”ni 1832-vilda GTcnob yaqinidagi Dominikan seminariyasi talabalar uchun tashkil qilingan bo‘lib. uiar keyinchalik yigirmanchi asrga qadar ikki yilda bir marta o'lkazilgan.
Birinchi g‘olib 1846-yilda G.Didon bo'lgan. u. keyinchalik rohib boigan va Kubertenga Olimpiya shiori boigan «Citius, Altius, Fortius - Tezroq, Balandroq. Kuchliroq» iborasini takJifqiigan (sanasi keltirilmagan).
Xuddi ta^!lim sohasidagi kabi ommaviy tomoshalar ichida “Olimpiya” atamasi qoilanilgan. 0“n to‘qqizinchi asrning tioshida Champs-Elysees >opiq turdagi ippodrom shaklidagi Cirque dcs Champs-EIysees deb nomlangan sirk tashkil qilingan. Olimpiya sirki 1827-yiida Templa yaqinidagi binoda tashkil qilingan. 1853-vilda tashkil qilingan Frankoni ippodroniida aravalarda poygalar va rim sirk tomoshalari o‘tkazilgan. 6 000 kishiga mo'Ijallangan arena amerikaiik Shoumen tomonidan qurilgan va u, o‘z oilasi bilan Parijdagi Olimpiya sirkida ishtirok etgan italiyalik chavandoz Antonio Frankoni sharafiga


^u John Home, Garry Whanncl. VJmicrstanding ihe Olympics. Taylor-I rancts Group I ondon-
Ncw York, 2012. - 69 p


196