L. A. Djalilova

qaramagcm. Shi/ngci qaramasckm, zamonaviy Olimpiya o ‘yinlari sinfiy diskriminatsiya oqibatida yiaaga kelgtm "havaskorlik " tushunchasini meros qiiib olgan va keyingi 90-yillarda asos solingan. Kuberlen, priiks. Zappas yoki boshqa kimdir asosiy figura um'oniga intilishga ka 'proq huquqqa ega ekaniigi unehaUk muhim emas, lekin Kuberten zamonaviy olimpizmning tashkilotchisi umoniga da'vogar sifatida ko 'proq ilinjga ega

1894-yil 16-23-iyunda Kuberten tashabbusi bilan Parij shahrida 1 Xalqaro atletik kongressi o'tkazilgan. Kongressda 12 ta davlatdan 72 ta vakil qatnashgan. 21 ta davlat o'z roziligini yozma ravishda yuborgan. f
Kongressda Pyer de Kuberten 'taklifi bilan 1894-yil 23-iyunda Xalqaro Olimpiya Qo'mitasi (XOQ) tashkil etilgan. Uning tarkibiga 12 davlatdan 14 ta vakil kiritilgan. 1 Kongress 1894-yil 16-23-iyunda o‘rkazilgan va to‘rtta asosiy masala muhokama qilingan: havaskorlik va professional sporti haqida; Olimpiya o‘yin!arini qayta tiklash to‘g‘risida; Olimpiya o‘yin!arining dasturi va uni o'tkazish tartiblari; Xalqaro Olimpiya Qo mitasining tarkibi to‘g‘risida.

1. 
   Kongress Xalqaro olimpiva harakatida muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. Kongress Olimpiya o‘yinlarini qadimgi an'analar bo‘yicha har 4 yilda bir marta 0‘tkazish to‘g‘risidagi qarorni tasdiqlagan. Kongressda I Olimpiva oVmlarini Gretsiyaning Afina shahrida o“tkazish to g'risida qaror qabul qilingan.
   

Kongressda XOQning asosiv hujjati - Olimpiya Xartiyasi tasdiqlangan va Xalqaro Olimpiya Qo‘mitasining huquqiy maqomi Olimpiya Xattiyasida belgilab berilgan. XOQ a'zolarining ro‘y^,xati Kubenen tomonidan tuzilgan bo lib. unga Ernest Kallo (Fransiya). general Aleksey Butovskiy (Rossiya), professor Uilyam Sloen (AQSH). huquqshunos Irji Gut-Yarkovskiy (Bogemiya, Avstro- Vengriya), Ferents Kemen (Vengriya), kapitan Viktor Bal'k (Shvetsiya), Charlz Xerbert va lord Anptxill (Buyuk Britaniya). doktor Xose Benxamin Subiaur (Argentina). Leonard KafF (Yangi Zelandiya). graf Lukkezi Paili va D'yuk Andris a Karafa (ltaliya), graf Maksim de Buzi (Belgiya). <sup>41


41</sup> John Horne. Oarry V\ hanne). Understanding thc Olvmpics. Taylor-FratKis Group London- Net\ YorL2012.-80p


205




1 Kongressda XOQning prezidenli saylangan. XOQning birinehi Prezidenti etib Grctsiya vakili Demetrius Vikelas saylangan. Pyer de Kuberten XOQning Bosh kotibi etib tayinlangan. 1896-yilga Kuberten XOQning ikkinchi Prezidenti etib saylangan.





3-rasm. XOQ asoschilari: o'tirganlar (chapdan o'ngga) Pyer de Kuberten - bosh kotib. Dcmetrius Vikelas - prezident (Gretsiya). Aleksey Butovskiy (Rossiya): turganlar V.Gebxard (Germaniya), I.Gut-Yarkovskiy (Bogemiya), F.Kemen (Vcngriya), V.Balk (Shvetsiya).
"1894-yilgi Kongress va 1896-yilgi O'yinlar. O'n to'qqizinchi asrning oxirgi o n yiliila Kuberten tomonidan g 'oyani ilgari surilishi ko ‘p vaqt kutilgun nu/ija berdi. Sorbonnada 1892-yilda bo ‘lib o 'tgan konferensiyada, u, Olirnpiya o 'yinlarini qayta tiklash loyihasi /o ‘g 'risida qiziqarli gap yuritgan. Kuberten 1892-yilda Fransiyaning sporl jamiyatlari lliifoqimng (USFSA) besh yilligidan O'yinlarni qayta tiklash bo'yicha loyihasini taklif qilishda foydalandi. U ikki nufar kuchli yordamchilami - Angliya va Uelsning Atletika bo 'yicha havaskorlik assotsialsiyasi (AAA) kotibi Charlz Gerbertni va Prinston universileti professori Uilyani Slounni jalb qila oldi. Kongress 1894- yili Xalqaro Olimpiya Qo'mitasiga asos soldi va 1896-yili A/inada bo 'lib o ‘tishi keruk ho 'lgan. birinchi zamonas iy Olimpiya o ‘yinlarini


206




rvjolashtirish tashabhusini iigari surdi. Afinani laniash masalasi katla darajadagi sarosimaning predmetiga ayhmdi. Bayonnanianing guvoh berishiga qaraganda. delegatlar Londonni tanlashga ovoz herganar. Kubertenning o 'zi oldin Londonnl tanlab. keyin chaqqonlik va ayyorlik bilan Afinani tanlagan.
1894-yilgi Kongressda 49 ta tashkilotlar va 12 ta mamlakat vakillari bojgan 79 nafar delegat ishtirok etgan. Kongress ancha darajada yevropaliklardan iborat ho 'lgan, bunda Avstraliya va AQSH yagona Yevropaga mansuh bo lniaaan nianilakallar bojgan. Aslidu, XOQiia faqai erkaklardan iborat 13fnafar a'zo bojgan Ularning ikki nafari Buyuk Britaniya va Fransiyaltk hamda Italiya, Gretsiya, Rossiya imperiyasi, Avstro-Vengriya, Norvegiya-Shvetsiya va Bogemiyadan bir nafardan a'zo ho'lgan. Bu yerda, yevropalik bo'lmagan uch nafur a'zolar AQSH, Yangi Zellandiya va Argenliiuulan. XOQ organ sifatida shunday tuzilganki, uning a 'zolari tashqi organlar vakili bo 'lmagan va hiron-bir tashqi tashkilot oldida javobgar bo'lmagan. Olimpiya o'yinhtrining egasi "olimpizm"ni hoshqargan XOQ bojgan, xolos U, Kongresslarni muniazam - bir necha yilda hir marta o'tkazilishim “sessiyalar" deb nomlangan har yilgi yig'ilishlar bilan birgalikda belgtlagan. XOQning qoidalari, sfuirlning asosi hisoblangan jismoniy va axloqiy sifatlarni rivnjluntirishga ko 'maklashishi orqali, zamonaviy sportni maqsculli yo ‘nalishlarda rivojlantirishga yo ‘naltirishga chaqiradi".^u
Oiiinpiya o'yinlari rivojlanish davrhirining umutniy tavsifi
Zamonaviy Olimpiya o'yinlarining tarixiy rivojlanishi to'rtta asosiy davrlardan iborat:

1. 
   1896- 1912-yillarda o'tkazilgan Olimpiya o‘yiniari.
   
2. 
   1920- 1936-yillarda o'tkazilgan Olimpiya o'yinlari.
   
3. 
   1948-1988-yillarda o‘tkazilgan Olimpiya o'yiiilari.
   
4. 
   1992-hozirgi davrgacha o'tkazilgan Olimpiya o'yinlari.
   

Olimpiva o'yinlari rivojlanish davrlari o‘ziga xos xususiyatlarga
ega. Olimpiya o'yinlari rivojlanishining birinchi va ikkinchi davrlari Pyer de Kuberten rahbarligida bosib o'tilgan. Bu davrlar xalqaro olimpiya harakatining shakllanish va zamonaviy Olimpiya ^**


** Jolm Hnmc Garty Wliannel l iulcrsUiiJing thc Olynipics Taylor-Francis Group London- Ncw York 2012 XI p


207

^1 JNt .	Yil	O'tkazilgan joyi	Mamla- kat soni	Sport- chi soni	1-o‘rin (davlat)
1	1896	Afina, Gretsiya	14	295	Gretsiya
! n	1900	Parij, Fransiya	24	1225	Fransiva
iii	1904	Sent-Luis, AQSH	13	689	AQSH
IV	1908	London, Angliya	22	2035	Angliya
V	1912	Stokgolm. Shvetsiya	28	2547	Shvetsiya . ..:
V, L	19 lT	Berlin, Germaniya	o'tkazilmagan

1-V Olimpiya o'vinlarida. va'ni birinchi beshta O'yinlarda faqat mezbon davlat jamoasi g‘olib bo'lgan. Buning sababi sportchilar soni bilan bog'liq bo'lgan. Bu davrda ayrim davlat rahbarlari va sporf tashkiiotlari Olimpiya o'yinlarining mohiyatini tushunmagan va o'z sportchilari uchun mablag' ajratmagan. Natijada Olimpiya o'yinlarini o'tkazgan davlat sportchilarining soni ko'pchilikni tashkil qilgan. Masalan, Afmada 295 ta sportchidan 200 tasi Gretsiya sportchilari, Parijda esa 1225 ta sportchidan 700 tasi fransiyalik sportchilar bo'lgan va h.k.
VI (vozgi) Olimpiya o'yinlari Birinchi jahon urushi sababli o‘tka7ilmagan.
Zamonaviy Olimpiya o'yinlari rivojlanishining ikkinchi davrida 1920-yildan 1936-yilgacha yana beshta Olimpiya o'yinlari o'tkazilgan. Ikkinchi davrning asosiy xususiyati Pyer de Kubertcn


208

0‘jin	Yil	O'tkazilgan joji	Mamla- kat	Sport- chi	1-o'rin
VII	1920	Antverpen, Belgiya	29	2669	AQSH
VIII	1924"	Parij, Fransiya	44	3092	AQSH
IX	l‘)28	Amsterdam, Gollandiya	46	3014	AQSH
X	1932	Los-Anjeles, AQSH	37	1408	AQSH
XI	1936	Berlin. Gcrmaniva	49	4066	Germaniya
XII	1940	Tokio. Yaponiva	o'tkazilmagan
XIII	1944	London, Angliya	o'tkazilmagan

Olimpiva o'yinlari rivojlanishining uchinchi va to‘rtinchi davrlari Ikkinchi Jahon urushidan keyin boshlanib. bugungi kungacha davom etmoqda. Bu davrlarda Olimpiya o‘yinlarining rivojlanishi Xalqaro olimpiya harakati saflarining geografik va mintaqaviy jihatdan kengayishi, jahonda olimpiya sport turlarining keng tarqalishi bilan hog'liq.
Zamonaviy Oiimpiya o‘yin!ari rivojlanishining uchinchi davrida 1948-yildan 1988-yilgacha 11 ta yozgi Olimpiya o‘yinlari o‘tkazilgan. Bu davming asosiy xususiyati siyosatning olimpiya sportiga aralashuvida namoyon bo‘lgan. Olimpiya o‘yinlari rivojlanishining uchinchi davrida olimpiya harakatida juda ko‘p muammolar ham mavjud bo'lgan va ulami bartaraf etish yo'Ilari XOQ kongresslari va sessiyalarida muhokama qilingan (19-jadval).


204

JVs	Yil	0‘tkazilgan jovi	Manilakat	Sportchi	1-o‘rin
XIV	1948	London, Angliya	59	4099	AQSII
XV	1952	Xelsinki, Finlandiya	69	4925	AQSH
XVI	1956	Melburn. Avstraliya	67	3184	SSSR
XVII	1960	Rim. Italiva	83	5348	SSSR
1 XVIII	1964	Tokio, Yaponiya	93	5140	SSSR
XIX	1968	Mexiko, Meksika	112	5530	AQSH
XX	1972	Myunxen. GFR	121	7123	rsssR
XXI	1976	Monreal. Kanada	92	6028	SSSR
XXII	1980	Moskva, SSSR	80	5217	SSSR
XXlll	1984	Los-Anjeles, AQSH	140	6797	AQSH
XXIV	1988	Seul, Koreya	159	8465	SSSR

jadval