L. A. Djalilova

borish iinkonini beruvchi "pasporfga ega bo'lishi kerak. Bu tizimni WADAjony etishi belgilandi.

>Olimpiya o'yinlaridagi doping nazorati bo'yicha inas’ul tashkilot sifatida XOQ alletlarning akkreditatsiyasiga parallel ravishda musobaqalardan tashqari doping nazoratini o‘tkazib boradi. Belgilangan sanksiyaga qarshi apelatsiya keltirilgan holatlarda V probasi, A probasi olingan laboratoriyadan boshqasida amalga
oshiriladi. /
VOlimpiya harakatining D^pingga qarshi Kodeksiga rioya qilmaydigan. xususan WADA qoidalariga asosan ntusobaqalardan tashqari doping nazoratini o'tkazmaydigan sport turlari Olimpiada dasturidan chiqarib tashlanadi.
2003-yil mart oyida Dopingga qarshi kurash Kopengagen Deklaratsiyasi qabul qilindi. Uning asosiy maqsadi - Antidoping Kodeksini qabul qilish va Butunjahon dopingga qarshi kurash agentligining o'rnini oshirish hisoblanadi. Hozirgi kunda Dopingga qarshi kurash Kopengagen Dcklaratsiyasi 163 ta davlat hukumati tomonidan tasdiqlangan.
2005-yil 19-oktabrda Yunesko Bosh Konferensiyasi Parijdagi 33-sessiyada Sportda dopingga qarshi kurash to'g'risidagi Konvensiya qabul qilindi. Konvensiya xalqaro miqyosda bir-birini tushunish va tinchlikni mustahkamlashga yordam berishda ham inuhini rol o'ynashi kerakligini ta'kidlandi.
Mamlakatimizda 2010-yil 27-dekabrda "Sportda dopingga qarshi kurash to'g'risidagi xalqaro konvensiyani (Parij, 2005-yil 19-oktabr) ratitikatsiya qilish haqida”gi qonunning qabul qilingani yurtimizda spoitni xaiqaro me'yorlar asosida rivojiantirish yo'lidagi muhim qadam bo'ldi. Mazkur qonun yurtimizda sportda dopingga qarshi nazoratni olib borish, inson manfaatlari, salomatligi, sha'ni va qadr- qimmatini himoya qilish, yosh avlodm jismonan va ma'nan sog'lom msonlar etib tarbiyalashning huquqiy asoslarini yanada mustah- kamladi.
O'zbekiston Respublikasi "Jismoniy tarbiya va sport to'g'- nsida'gi Qonunning (Yangi tahriri, 2015) 27-moddasida "Sportda dopingning oldini olish va unga qarshi kurashish” masalalariga doir vazifalar belgilangan. Mamlakatimizda sportchilarning jismoniy J^yyorgarligini oshirish bilan bir qatorda ularni halollik, o'zaro nrmat, bag'rikenglik. faqat o'z kuchi va salohiyatiga ishongan holda




maqsad sari intilish kabi yuksak ma'naviy me'yorlar asosida tarbiyalashga alohida e'tibor qaratilayotgani ana shunday illatlaming oldini olishga xizmat qilmoqda.
Hozirgi zamon xalqaro spt>rt va olimpiya harakatida qator jiddiy muammolar saqlanib qolmoqda. Ulardan biri dopingdan foydalanish, ikkinchisi Olimpiya o‘yinlari va boshqa musobaqalarda hakamlikdagi odillik masalasidir.
Haqqoniy hakanilik muammosi Olimpiya o‘yinlarida 1968- yilda “Hakamlaming olimpiya qasamyodi” kiritilishi orqali bartaraf etilishiga harakat qilingan. Bu muammo sport musobaqalarida zamonaviy texnik vositalardan foydalanish yordamida hal qilinadi. Sportda bellashuvlarning halol, odilona boMishini ta’minlashda hakamlik omili ancha ustuvor turadi. XOQ xartiyasi va XSFning nizomlarida hakamlarning haqqoniy, adolatli boMishi alohida ta'kidlangan. Olimpiya 0‘yinlari, xalqaro sport musobaqalari va ular bilan aloqador faoliyatlarda hakamlar, tashkilotchi rahbarlar orasida gMrromlik, vijdonsizlik. hatto sotqinlik holatlari ko'p uchramoqda. Ulami butunlay yo*q qilish yoMida mutaxassisiar. ommaviy axborot vositalari izchil kurash olib bormoqda.
1984-yilning noyabrida Lozannada (Shveysariya) XOQ fomonidan Xalqaro sport hakamlik sudi (SAS), (ingl.- Court of Arhitration for Sport (CAS), tashkil qilingan. SASning huquqij, maqomi 1994-yil 22-noyabrda kuchga kirgan Sport hakamlik sudi Kodeksi bilan belgilanadi.
Bugungi kunga kelib, SAS xalqaro darajada yuzaga keladigan sport sohasidagi nizolarini ko'rib chiquvchi ixtisoslashgan organga aylandi. Hakamlik protsedurasi SAS tarkibidagi ikkita palatalarning birida - Oddiy hakamlik palatasi yoki Apellatsion hakamlik palatasida amalga oshirilishi mumkin.
1994-yildagi XOQ doirasidagi islohotlar natijasida Parijda Sport sohasidagi xalqaro hakamlik kengashi (ingl.- lntemationul Council of Arbitration for Sport) tashkil qilinib. uning huquqiy maqomi ham Sport hakamlik sudi Kodeksi bilan bclgilanadi.
Olimpiya xartiyasining 59-qoidasiga muvoftq “Olimpiya o'yinlari munosabati bilan va ularga bog'liq ravishda yuzaga keluvchi barcha nizolar, faqat Xalqaro sport hakamlik sudida Sport hakamlik sudi Kodeksiga muvofiq hal qilinishi lozim”.






Professioual sport muammosi Olimpiya xartiyasi bo'yicha hal
qilingan. 1980-yillargacha professional sportchilar Olimpiya
o‘yinlariga kiritilmagan, chunki Pyer de Kuberten tomonidan ishlab
chiqilgan tamoyillar bo'yicha Olimpiya o‘yinlari faqat havaskorlik
sportini rivojlantirishga qaratilgan. Bugungi kunda sport o‘>inlari va
musobaqa qoidalarida katta farqi boMmagan ayrim sport turlari
bo'yicha professional sportchilar Olimpiya 0‘yinlariga kiritiladi.
mlash muammosi. Olimpiya


sessiyasida yetti vildan keyin Yozgi yoki Qishki Olimpiya o‘yinlari
qayerda o'tkazilishi to‘g‘risida qaror qabul qilinadi. Shaharlar, tijorat
va mablag'lar uchun yangi maqsadlar sifatida yoki sayohat punkllari
sifatida, o‘zini jahondagi mavqeini belgilash uchun arxitekturani va
shahar fazosini borgan sari ko'p qurmoqda va undan foydalanmoqda.
0‘yinlar, arxitektorlar va shahar hokimlarining, quruvchilar va
loyihachilaming, rahbarlar va tadbirkorlarning hamda siyosatchi-
laming orzularini rag'batlantiradi.
Sport mega-hodisalari va shahaming rivojlanishi. Sport mega-
tadbirlarini o'tkazishning jozibaliligi oxirgi 25 yil ichida kuchli
darajada ortdi. Los-Anjelesda 1984-yilt Yozgi Olimpiya o‘yinlari
o'tkazilganida raqobat qiluvchi mamlakatlar bo'lmagan. Nagoya
shahri Seul uchun 1988-yilgi Yozgi Olimpiya o'yinlarini o'tkazishga
yagona raqobatchi bo'lgan. Geosiyosiy holatdagi ancha darajadagi
o'zgarishlar - Sovet Ittifoqining parchalanishi, Berlin dcvorining
ramziy buzib tashlanishi va ular bilan bog'liq boMgan 1980-yillarning
oxirida sharqiy Yevropa mamlakatlari blokining parchalanishi
Olimpiya “mega” rivojlanishini, u, hozirgi vaqtda jahon tasavvurida
va jahon iqtisodiyotida egallagan holatiga yetib kelishiga yordam
bergan. Sport inshootlari va binolar sport merosining va sport mega-
hodisalarining ham salbiy va ham ijobiy bo'lgan merosi hisoblanadi.
Yozgi Olimpiya o'yinlari bu, “shaharnmg global staiusini yaratish,
mustahkamlash va konsolidatsiya qilish malakasi" bo'lgan mega-
hodisa”.⁵⁰
Olimpiya o‘yinlarining dasturiv luuammosi qattiq kurashlarga
sabab bo‘lmturlarini kamaytirish yoki ko'pa>1irishga
qaratilgan harakatlar o'yinlarning to‘xtatilishi darajasigacha olib


⁵⁰ Jolm llornc. Oam Whannd l nJerstaiulmft ihc Olympics Taylor-Francis Grotjp I onJon- Ncw Yorfc 20I7 - I9I n





XOQning majlisida yoki




borishi mumkin. Sport turlari hozirgi davrda jamiyat taraqqiyotiga mos kelishi lozim. 0‘yinlar ilmiy-texnika taraqqiyoti, umumiy ijtimoiy taraqqiyot jarayonlarini hisobga olgan holda, sporlning hamjainiyatlik va do'stona muhitini yaratish tamoyillariga tayanishi shartdir.
XX asming ikkinchi yarmida boMib o'tgan Olimpiya o'yinlari, kongresslari va turli sport tadbirlari Olimpiya harakatini rivojlantirishi hamda uni davr talablari asosida demokratlashtirish yo'llari ancha ijobiy bo'ldi. Bunda XOQ prezidentlari, Xalqaro sport uyushmalari rahbarlari, eng muhimi Olimpiya o'yinlarini oMkazuvchi
mamlakatlaming hamkorliklari ancha kuchaydi. Mozirgi davr xalqaro sport va olimpiya harakati muammolarini hal etishda jahon jamoatchiligi birdamligi yuzaga keldi.
Olimpiya ta'limi muammosi XX asming 90-yillarida paydo boMib, olimpizm g‘oyalari va olimpiya tamoyillari asosida sportchilarda yuksak insoniy fazilatlarni shakllantirish orqali ha! qilinmoqda. Bunday vazifa olimpiya madaniyati qadriyatlarini egallash usullari yordamida hal etiladi. Ma'naviy barkamol va jismoniy sog'lom insonni tarbiyalashning muhim vositasiga aylangan sport olimpiya go‘yalari va tamoyillarini keng targ‘ib etishga xizmat qilmoqda.