L. A. Djalilova

Es/nh qolirtf;!


Olimpi/m - tana, iruda va ongning muvo/nnatlasligan hir
bulun qadr-qinwiatini \ uqori darajaga ko'iaradigan v»
lnrlashtiradigan hayot rakafasidan iborat.


251

14-§. Olimpiya o‘yinbri

Olimpiya o‘yinlari har 4 yilda bir marta XOQ rahbarligia o‘tkaziladigan eng yirik xalqaro kompleks sport musobaqalaridir.
Yozgi Olimpiya o‘yinlari - yozgi sport tnrlari bo'yicha har 4 yilda bir marta XOQ rahbarligida o‘tkaziladigan xalqaro komplcks musobaqalaridir.
I yozgi Olimpiva o‘yinlari 1896-yil 6-15 aprelda Afina shahrida (Gretsiya) bo'lib o'tgan. I yozgi Olimpiya o'yinlarida 14 mamlakatdan 295 nafar sportchi ishtirok etgan. Olimpiya o'yinlari dasturiga 9 ta s|xirt turlari: yengil atletika, gimnastika, suzish. og n atletika. yunon-mm kurashi, o'q otish, qilichbozlik. velosport va tennis kiritilgan. Bu o'yinlarda AQSH sportchilari yengil atletika bo'yicha yuqori natijalami namoyish etganlar.
Garvard universitetining talabasi Jeyms Konnoli sakrash bo'yicha birinchi Olimpiya chempioni bo'lgan. Amerikalik Robcn Garret disk uloqtirishda va yadro irg'itishda g'olib bo'lgan, uzunlikka sakrashda ikkinchi va balandlikka sakrashda uchinchi o'rinni egallab barchaning e'tiborini qozonishga sazovor bo'lgan. O'^iqarli tornoni shundaki, Robert (iarret timrida disk uloqtirmagan, laqat o'yindan uth kun oldin mashq qilib o'rgangan. Uning tabiiy qohiliyati va sportdagi yutuqlari chempion bo'lishga sahab bo'lgan. Germaniya sportchisi Karl Shuman yunon-rum kurashi bo'yicha 4 ta oltin medalga sazovor bo'lgan. Gretsiyalik marafonchi Spiridon Ltiis Oltmpiada o'yinlarining qahramoni bo'lgan. Ga-tsiya sportchilari otish va qilichbozlik bo'yicha yuqori ko'rsatkichlarga erishganlar.
Grctsiya qiroli Georg I Olimpiya o'yinlarinmg g'oliblariga medallarni taqdim etgan. Birinchi o'rin uchun kumush medallari. ikkinchi o'rin bronza mcdallari. zaytun novdalari berilgan. Marafon yoigurishini daslurga kiritishni tavsiya etgan akademik Mishel Brea) uning g'olihi Spiridon l-uisga Olimpiva kubogini laqdim etgan. Taqdirlash marosimidan so'ng atlctlar olimpiya madhiyasi sadolari ostida stadiondan tantanali yurib o'tgan cdilar 18%-yildan boshlah Olimpiya o'yinlari g'oliblari sharallga davlat madhivasi ijro elilib. davlat bayrog'i ko'tarish an'anasi kiritilgan.
"1896-yili Afinado 12 la mamlakuutan kelgan 81 nafar sportchi va Gretsiyadan sportning 9 ta turi ho'yicha 43 ta musobuqalardu ishtirok etgan 230 nafar sportchi ishtirok elgan. O 'yinlar tarkibiga,

/89-J-vilgi Kongressdan keyinroq fransiyalik jaylasuj Maykl Bril tontorudan o ‘ylab iopiigan marafon kiritilgan (Derri, sartasi yozilmagan). Sporining 9 ta turi_% bo 'lgan: velosiped, qilichbozlik, ginmastika, tennis, o ‘q otish. suzish, yengil utietika, og ‘ir utleUka va qo 'l jangi. Shuru/ay qilih, o'ymlarning o'zi va ulurm tashkil qilinishi deyarti to 'liq yevropalik bv Igan, lekin Kuberlen bunday shou hoshqa joylurga ko'chirilisht tarafdori bo'lgan Kuberten yunonlar o 'yinlarni tashkil qilishlarj mumkinligini kutmagan. iekin Dimetrius Vikelas tomurtidan bu masalani hal qilish fiiuinkinligrga ishontirgan. Yunonlar bir marta o'yiniami tashkil qiliskgan va u/ar Kubertenni chekkaga chiqarishgu uritushgan. Kuberten, tuklif qilingan ishtirokchi bo bnugutn uchun xcrfa bo 'tgan U, rasntiy hisobotda bir marta qayd qilingani uchun o 'zini chetda qolgun deh his etgim va javob choralarini ko 'rgan, Olintpiadani o'zining bolasi sifatida yangi sanoq boshlaganini e'/on qilgan: "Men, o'zimning otalik huquqim to ‘g risida ina 'lwn qilish uchun ovozimni baland ko ‘laranian Yunon qiroli o 'yinlar doimiy ravishda Yunonistonda o ‘tkaziiishini xnhlagan va Kuberten umurnyunon Olimpiya o'yinlarini o'tkazilishi joylarini ajrutish uchun bor diplomatik iste'dodi va malakasim ishlatishiga to'g'ri kclgan Kezi kelgaruia aytish kerakki, bu, faqatgina 1906-yili ama/ga oshiri/gan

I yozgi Oiimpiya o'yinlarining natijalari bo‘yicha umumjamoa hisobida \- o rinni Gretsiya (10-17-19), 2- o'rinni AQSH (l 1-7-2), 3- o'rinni Germaniya (6-5-2) egallagan.
il yozgi Olimpiya o‘yinlari 1900-yil 14-may - 13-sentabrda Parij shahrida (Fransiya) o‘tka?ilgan. Bu o'yinlar Pyer de Kuberten vatanida tashkil etilgan. Olimpiya o'yinlariga 24 davlatdan 1225 nafar (ulardan 22 nalari ayol) sportchilar ishtirok etgan. 0‘yinlami 0‘tkazish uchun tashkiliy qo‘mita tuzilib, uning birinchi majlisi 1898-yil 29- mayda bo'Jih o'tgan. Olimpiya o'yinlari Jahon badiiy ko'rgazmasi bilan bir vaqtga to'g'ri kelgan va bu hoJat o‘yin)ar ahamiyalini pasaytirgan. Sport musobaqalari uchun maxsus sport inshootlari qurilmagan.
Olimpiya musobaqalari 20 ta sport turi bo'yicha 95 ta medallar jamlanmasi uchun o'tkazilgan. Amerikalik yengil atletikachilar Elvin Krenslayn (4 ta oliin), Rey Ynri (3 la oltin) yugurish va sakrash
' Joha Homc Garr)¹ VVhannel UnJcolandmg ibc Olympn s raylw-J'iancis Grnup l ontion- Ncw York. 2012 - 81 p


251




bo'yicha cng yaxshi natija ko‘rsatib. Olimpiya o'yinlari qahramoni bo'lganlar. Olimpiya o'vinlarida ilk bor ayollar 1900-yildan boshlab ishtirok etgan. Tcnnis bo'yicha Sharlotta Kupcr. golf bo'yicha Margaret Ebbot. Polin Uitter va Darya Prett ayollar o'rtasida birinchi olimpiya chempioni unvoniga sazovor bo'lganlar. II yozgi Olimpiya o‘yinlarining natijalari - 1-o‘rin - Fransiya (26-41-34). 2-o‘rin - AQSH (19-14-14), 3-o‘rin-Buyuk Britaniya (15-6-9)

3. 
   yozgi Olimpiya o'yinlari 1904-yil 1-iyul-29-oktabrda Sent- Luis shahrida (AQSH) bo‘lib o‘tgan. Olimpiya o'yinlarida 13 ta davlatdan 689 nafar (ulardan 6 nafar ayol) sportchilar ishtirok etgan. Bu Olimpiada Amerika qit'asida bo‘lganligi sababli juda kam sportchilar qatnashgan. Yevropa. Osiyo va Avstraliya ko'p jamoalari moddiy qiyinchilikiar tufayii ishtirok etmagan. Olimpiya o‘yinlari Jahon texnik ko'rgazmasi bilan bir vaqtga to'gTi kclgan va o‘yinlar ahamiyatini pasaytirgan, chunki tomoshabinlar ko‘proq koTgaznta bilan qiziqqan edi.
   

Olimpiya o'yinlarida 18 ta spori turidan 94 ta medallar komplekti uchun musobaqalar o'tkazilgan. Eng yaxshi sport natijalarini amerikalik yengil atletikachilar Rev Yuri, Archi Xan, gimnastika bo'yicha Anton Xcyda (5 ta ohin), Jotj Eyser (3 ta oltin), velosport bo'yicha Markus Xarli (4 ta oltin) koTsatgan edi. 1904- yildagi Olimpiya o‘yinlaridan boshlab g‘oliblarga oltin. kumush va bronza medallar berish an'anasi kiritilgan. III yozgi Olimpiya o'yinlarining natijalari - 1-o‘rin - AQSH (78-82-78), 2-o‘rin - Germaniya (4-4-5). 3-o‘rin - Kuba (4-2-3).

3. 
   yozgi Olimpiya o‘yinlari 1908-yil 27-aprel - 29-oktabrda London shahrida (Angliya) bo'lib o'tgan. O'yinlarda 22 ta davlatdan 2035 nafar (ulardan 37 nafar ayol) sportchilar ishtirok etgan. Musobaqalar 22 ta sport turi bo'yicha 110 ta medallar jamlanmasi uchun o'tkazilgan. Dasturga i!k bor chim ustida xokkey kiritiigan. Qirol Eduard VIl ning talabiga ko'ra marafon yugurish masofasi 40 km 23 m dan 42 km 195 mga uzaytirilgan. chunki qirolning oilasi Vindzor qal'asi balkonidan marafon startini ko'rishni istagan. Keyingi o'yinlar dasturlarida 42.142 km klassik marafon masofasi bo'Iib qolgan.
   

Londonda sport musobaqalari uchun 70 ming o'rinli stadion, 100 melrli suzish havzasi. vclotrek va boshqa maxsus sport inshootlari qurilgan. Bu davrda London shahrida mu/. ustida uchish maydoni


254




bo* Iganligi uchun Olimpiya o'yinlari dasturiga ilk bor qishki sport turi konkida flgurali uchish kiritilgan. Sport musobaqalari davomida yuqori sport natijalari ko‘rsatilib, yengil atletika bo*yicha 3 ta jahon, 13 ta olimpiya rekordlari. suzish bo'yicha 6 ta jahon va olimpiya rekordlari o'rnatilgan. Angliya 'sportchisi Genri Tcylor suzish bo'yicha 3 ta oltin medalga sazovor bo‘lib, Olimpiya o*yinlarining qahramoniga aylangan.
1908-yildagi Olimpiya o'yinlaridan boshlab g‘oliblami norasmiy jamoa ochko hisobi bo'yicha aniqlash qoidasi kiritilgan. O'yinlar davrida ingliz ruhoniysi Etel'bert Talbot tomonidan “Eng asosiysi g'alaba enias, ishtirok etishdir’ srrzlari aytilgan. IV yozgi Olimpiya o'yinlarining natijalari - 1-o‘rin- Buyuk Britaniya (56-51-39), 2-o‘rin - AQSH (23-12-i 2), 3-o‘rin - Shvelsiya (8-6-11).

3. 
   yozgi Olimpiya o‘yiulari 1912-yil 5-inay - 22-iyulda Stokgolm (Shvetsiya) shahrida boTib o'tgan. O'yinlarda 28 ta davlatdan 2547 nafar (ulardan 37 nafar avol) sportchilar ishtirok et- gan. Musobaqalar 14 ta sport turi bo'yicha 109 ta medaliar jamlan- masi uchun o'tkazilgan. Musobaqalar uchun barcha qulayliklarga ega bo'lgan “Qirof' stadioni qurilgan. Olimpiya o'yinlarining eng yaxshi sportchisi deb, amerikalik hindu Jirn Torp tan olingan. 1912-yildagi Olimpiva o‘yinlaridan boshlab Olimpiya o'yinlarining tKhilish va yopilish marosimlari kiritilgan. Bu Olimpiya o‘yinlarida oxirgi marta sof oltin medallar berilgan. V Olimpiya o‘yinlari dasturiga ilk bor san'at tanlovi kiritilgan. Pyer de Kuberten san'at tanlovida Martin Eshbax va Jorj Xoxrod taxalluslari ostida ishtirok etgan va “Sport madhiyasi" shc'ri uchun oltin ntedal bilan taqdirlangan.
   

• 
  yozgi Olimpiya o'yinlarining natijalari - 1-o‘rin - Shvetsiya (24-24-17). 2-o‘rin - AQSH (25-19-19), 3-o‘rin - Buvuk Britaniya (10-15-16).
  

1896-1912-yillarda o‘tkazilgan vozgi Olimpiya o‘yinlarining
asosiy xususivatlari:
“ I yozgi Olimpiya o'vinlari dasturiga ayollar sporti kiritilmagan.
■ Olimpiya o'yinlari dasturida vozgi va qishki sport turlari bo‘ Igan


255

• sportchilami va sport rekordlarini ro'yxatga olish ho‘yj_ch_a tashkiliy hay'at tuzilmagan.

• 
  Olimpiya o'yinlari jihozlanishi past darajada bo'lgan. maxsus sport inshootlari vctishmagan.
  
• 
  Olimpiya shaharchasi, sportchilaming yetib kelish sanasi va o‘yinlar vaqtidagi aniq jadvallar boMmagan.
  

" 1-V Olimpiya o'yinlarida faqat mezbon davlat jamoasi g‘olib boMgan.
“Dastiahki bosqichdagi zamnnuviy Oiimpiya nyinlari: IX96~ J904-yy. ” 1896-yiida Afmada o'ikazilgan birinchi (Himpiya o'vinlari tizimsiz va ko'rimsiz ho'lgan. lllnr kum \onli ishlirokchilari, kuchsiz rekiamasi hilan Yevropa malbuolida deyarli yorililnuigan 1894-yil Parijdagi Olimpiya Kongressida o'yinlarga qadar 13 la davlai vakillari qatnashgan, 21 la mundakat yozma ravishda rozihgmi yuborgan. ickin faqot 12 ta davUtt Afinada ishlirok clgan (AQSU. Germaniya. Buyuk Britaniya, Avstraliya. Fransiya, Daniva, (iretsiya. Shvetsiya. Shveysariya. BoJgariya. Vengriya va ('hiJi). Olimpiadaga to 'qqizta sport turi kiritilgan: velosiped sporti. qilichbozlik, gimnastika, katla tennis, o 'q olish, sitzish, yengil va og 'ir atletika, qo I jangi. S'portehi/ar asostm yevropctlik bo'lgan, Kuberten Olimpiya ' shou 'lari boshqa mamlakxitlartb ham o 'tkazilishi tarajdori bo 'Jgan
J9()0-yi/ Farijda Olimpiya o'yinlari Buiunjahon ko'rgazmasi sahabji ikkinchi durujali ho'Jib qolgan. Pastlab o'yiiilar ikkmchi darajah voqea hisoblanib, "Ko 'rgazma doireisidugi musobaqalur sifalida reklama qi/ingan edi.
Yirik sladionlar izini ham lopib bo 'Jmas edi, chunki asosiy stadionning o ‘zi yo V/ edi yengil atletika sport turlarining ko ‘p qismt Bulon o 'rmonining dalalarida, suzish bo ‘yicha musabaqalar csa Sena daryosida o 'tkazilgan
Uchinchi Olimpiada Bulunjahon ko'rgazmusinirig bir qisnu sifatida 1904-yil Senl-Linsda tashkil qilingan, Luizian uivdo ko ‘rgazmasi sijatida tanilgan.
Lnndon Himning voz kechganidan so'ng 1908-yilda Olinii^,l''^lJ o'yinlarmi o'tkazish joyi ho lgan. 1904-yilda Lonthnda o'lktt:ilgan XOQ sessiyasida 1908-yilda Olimpiya o'yinlan Rirnda tr'ikazilishi lo 'g'risida qtrror qabul qilingan edi