Конунларни ўрганиш ва уларни хаётга тадбик этишда давлат ва хукук назариясининг роли жуда катта бўлиб хисобланади

2.2. Federativ
Keyingi kurinish bu federatsiya bulib, federatsiyaga xukuki adabiyotlarda kuyidagicha ta’rif keltirilgan:
«Federatsiya (lotincha – birlashma, ittifok) – davlatning yuridik jixatdan muayyan siyosiy mustakillikka ega bulgan davlat tuzilmalaridan iborat murakkab (ittifok) shakli²⁸».
Federativ davlatni tashkil etuvchi davlat tuzilmalari (shtatlar, ulkalar, provinsiyalar) federatsiya sub’ektlari bulib, ular xam uz navbatida uzlarining ma’muriy - xududiy birliklariga egadirlar.
Unitar davlatlardan farkli ularok, federatsiyada xokimiyat oliy organlarining ikki tizimiga ega:

1. 
   federal organlar;
   
2. 
   federatsiya a’zolarining tegishli organlari.
   

Federal organlar uz vakolatlari va funksiyalarini butun mamlakat xududida amalga oshiradilar. Federatsiyani tashkil kiluvchi davlat tuzilmalari tom ma’nodagi davlatlar emas.
Sababi esa ularning kuyidagi xukuklari mavjud emas:

• 
  ular uz suverenitetiga ega bulmaydi;
  
• 
  ular ittifokdan bir tomonlama chikish xukukiga ega bulmaydi;
  
• 
  xalkaro munosabatlarda ishtirok etish xukukidan maxrum kilingan.
  

Federatsiya sub’ekti ittifok konstitutsiyasi yoki konunlarini buzgan takdirda markaziy xokimiyat ularga nisbatan majburlov choralarini kullash xukukiga ega. Bu xolat federal intervensiya deb nomlanadi.
Federal intervensiya – bu federal tuzilishga ega bulgan bir kator davlatlarda (AKSh, Braziliya, Venesuela, Xindiston, Germaniya) federatsiya sub’ekti federal konstitutsiya yoki federal konunlarni buzgan, federal xukumatning konuniy talablarini bajarmagan, inson xukuklarini poymol etgan, jiddiy tartibsizliklar yuz bergan, federativ davlatning tuzilishiga taxdid yuzaga kelgan, solik va boshka tulovlarni kechiktirgan takdirda federal xukumatning (federal konstitutsiyasi yoki konunda belgilangan tartibda) uning ishlariga aralashishidir.


2.3. Konfederativ
Keyingi kurinish bu konfederatsiyadir. Konfederatsiyaga ta’rif beradigan bulsak u:
«Konfederatsiya (lotincha Con foederatio – ittifok, birlashma) – davlatlar ittifokining muayyan shakli bulib, unda itifokka kiruvchi davlatlar uz suverenitetlarini tulik saklba koladilar²⁹».
Konfederatsiya xam xalkaro - xukukiy tashkilot, xam davlat tashkiloti xususiyatlariga ega.
Xozirgi kunda dunyoda bittagina konfederatsiya – Yevropa Ittifoki mavjud. Turli davrlarda kuyidagilar konfederatsiyalar shaklida bulgan:

• 
  Avstriya-Vengriya – 1918 yilgacha;
  
• 
  Shvesiya va Norvegiya – 1905 yilgacha;
  
• 
  AKSh – 1781-1787 yillarda;
  
• 
  Shveysariya – 1815-1848 yillarda;
  
• 
  Misr va Suriya – 1958-1961 yillarda;
  
• 
  Gambiya va Senegal – 1982-1989 yillarda.
  

Tarixiy tajribaning kursatishicha, konfederatsiya utish davrining yoki ittifokning talu barbod bulishi yokifederativ (ittifok) davlatiga aylanishning shaklidir.
Konfederatsiya shaklidagi davlat shakli xam kam bulsada konstitutsiyalarda mustaxkamlanishi mumkin.
Ayni damda rasman kuyidagilar konfederatsiya xisoblanadi:
Bosniya va Gersegovina Respublikasi, ikkita respublikadan iborat – musulmon – xorvatlar federatsiyasi va Serbiya Respublikasi.
Federalizmning rivojlanayotgan elementlari mavjud Belorussiya va Rossiya davlatlari Ittifoki rasman konfederatsiya sifatida e’lon kilingan (1999 yil). Unda umumiy organlar bor, kaysilarningki karorlari ikkala davlat uchun xam majburiy xisoblanadi.