|
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Bakı Dövlət Universiteti nəzdində
İqtisadiyyat və Humanitar kollec
Ad: Fuad
Soyad: Məmmədov
Qrup: 351
Kurs: 2
İxtisas: Maliyyə işi
Fənn: Maliyyə
Müəllim: Orucova Kifayət
Mövzu: Büdcədənkənar fondların mahiyyəti və təsnifatı
BAKI – 2022
Plan:
Dövlət büdcəsi Azərbaycan Respublikasının büdcə quruculuğu
Büdcədənkənar fondların mahiyyəti və zəruriliyi
Azərbaycan Respublikasının dövlət sosial müdafiə fondu
Dövlət büdcəsi və Azərbaycan Respublikasının büdcə quruculuğu
Dövlətlə müxtəlif təşkilatlar, müəssisələr, idarələr və əhali arasında müxtəlif formada maliyyə münasibətləri yaranır. Bu münasibətlər büdcə münasibətləri adlanır. Maliyyə münasibətlərinin tərkib hissəsi kimi bu münasibətlərin spesifik xüsusiyyətləri ondan ibarətdir ki, onlar bölgü prosesində meydana gəlir və ümumdövlət tələbatının ödənilməsi üçün müəyyən edilmiş mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondunun formalaşması və istifadəsi ilə əlaqədardır. Tarixən “budget” məhvumu ingilis mənşəli söz olub çanta, torba mənasında işlənmişdir. XVIII əsrdən etibarən maliyyə kateqoriyası kimi formalaşmış və xəzinə mənasını verir. Büdcə münasibətləri obyektiv xarakter daşıyır. Bu onunla müəyyən edilir ki, dövlət öz funksiyalarını həyata keçirmək üçün maddi-maliyyə bazasına malik olmalıdır. Dövlətin əlində hər il bütün cəmiyyət səviyyəsində geniş təkrar istehsalın ehtiyaclarının ödənilməsi, vətəndaşların sosial-mədəni tələblərinin təmin edilməsi, müdafiə və dövlətidarəetmə xərclərinin ödənilməsi və s. tədbirlərin həyata keçirilməsi üçün milli gəlirin müəyyən hissəsi mərkəzləşməlidir. Dövlətin mərkəzləşdirilmiş pul vəsaiti fondunun yaradılması və istifadəsi əsasında əməlkə gələn pul münasibətlərinin məcmusu dövlət büdcəsi anlayışını təşkil edir. Dövlət büdcəsi dövlətin başlıca gəlir və xərclərini özündə birləşdirir. Büdcə - əsas maliyyə kateqoriyalarının (vergilərin, dövlət kreditinin, dövlət xərclərinin) fəaliyyətinin vəhdətidir, yəni büdcə vasitəsilə resursların daim səfərbər edilməsi və onların xərclənməsi həyata keçirilir. Dövlət büdcəsi iqtisadi kateqoriya kimi bölgü (yenidənbölgü) və nəzarət funksiyalarını yerinə yetirir. Bölgü funksiyasının sayəsində pul vəsaitlərinin dövlətin əlində təmərküzləşməsi və onların ümumdövlət ehtiyaclarının ödənilməsi məqsədilə istifadəsi baş verir. Nəzarət funksiyası vasitəsilə maliyyə resurslarının dövlətin sərəncamına nə dərəcədə öz vaxtında və tam daxil olmasını, büdcə vəsaitlərinin bölgüsündə faktiki olaraq proporsiyaların necə formalaşdığını, onların səmərəli istifadə olunmasını müəyyən etmək mümkün olur. Hazırda dövlət büdcəsi vasitəsilə ÜDM-ün 23%-ə qədəri yenidən bölüşdürülür. Büdcə vasitəsilə məhsuldar qüvvələrin daha səmərəli yerləşdirilməsi, AR-ın ərazisində iqtisadiyyatın və mədəniyyətin yüksəldilməsi tələbləri nəzərə alınmaqla maliyyə resurslarının sahələrarası və ərazi üzrə yenidən bölgüsü həyata keçirilir. Büdcə quruculuğu – ölkənin büdcə sisteminin təşkili prinsiplərinin, onların strukturunu, büdcə sisteminə daxil olan büdcələrin qarşılıqlı əlaqəsi və fəaliyyətinin hüquqi-təşkilatı əsaslarının məcmusunu büdcə vəsaitlərinin yaradılması və istifadəsi qaydalarını müəyyən edir. Büdcə quruculuğunun tərkib hissəsi büdcə sistemidir. Adətən büdcə sistemi dedikdə, iqtisadi münasibətlərə və mövcud dövlət quruluşuna əsaslanan, hüquq normaları ilə tənzimlənən müxtəlif səviyyəli büdcələrin və büdcədənkənar fondların məcmusu başa düşülür. Büdcə sistemi – dövlətin maliyyə sisteminin başlıca həlqəsidir. Büdcə sisteminin strukturu ölkənin dövlət və inzibati quruluşunun formalaşması ilə, burada fəaliyyət göstərən əsas qanunvericilik aktları ilə, büdcənin ictimai təkrar istehsalda və sosial prosesdə rolu ilə müəyyən edilir. Hakimiyyətin inzibati-ərazi qurumları arasında bölgüsündən asılı olaraq bütün dövlətlər unitar, federativ və konfederativ dövlətlərə bölünür. Büdcə sistemi aşağıdakı proseslərdə müxtəlif subyektlər arasında yaranmış münasibətləri ifadə edir:
a) bütün səviyyəli büdcələrin və büdcədənkənar dövlət fondlarının gəlirlərinin formalaşması və xərclərin həyata keçirilməsi, dövlət və bələdiyyə borclanmasının həyata keçirilməsi, dövlət və bələdiyyə borclarının tənzimlənməsi;
b) büdcə layihələrinin tərtibi, müzakirəsi, təsdiqi, icrası və icrasına nəzarət. Azərbaycan Respublikasının büdcə sistemini Azərbaycan Respublikasının dövlət büdcəsi, Naxçıvan MR-nın büdcəsi və yerli büdcələr təşkil edir. 2005-ci ildə yerli büdcələr 66 rayon, 69 şəhər, 13 şəhər rayonları, 2660 bələdiyyə büdcələrini əhatə etmişdir. Bu büdcələr arasında münasibətlər, onların formalaşması, prinsipləri, tərtibi, təsdiqi, icrası və icrasına nəzarət “Büdcə sistemi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
