Конспект 5340600«Финанслар», 5340900«Бухгалтериялық есап ҳәм аудит»

3.1-сүўрет. Талап ҳәм усыныс сызықлары.

Усыныс сызығы (supply) қанша муғдарда ҳәм қандай ислеп шығарыў баҳасында товардың базарда сатылыўы мүмкиншилигин көрсетеди. Усыныс сызығы қанша жоқарына көтерилсе, сонша баҳа жоқары болады ҳәм соған көп фирмалар өним ислеп шығарып, сатыў имканиятына ийе болады.

Бул еки жанапай сызық талап ҳәм усыныстың тең салмақлылық точкасында кесилиседи. Тең салмақлылық базар системаның сондай жағдайын билдиреди, бул жағдайда талап ҳәм усыныс бир-бирине тең болады. Тең салмақлылық точка тең салмақлылық баҳаны ҳәм тең салмақлылық өним муғдарын билдиреди. баҳа тең салмақлылық баҳа болғанда, усынылатуғын ҳәм талап етилетуғын товар муғдары бир-бирине тең болады . Бул точкада товар дефицитлиги ҳам, артықша товар ҳам болмайды. Базар шәраятларының өзгериўи талап ҳәм усыныс тең салмақлылығын бузылыўына алып келеди, бирақ базарда, өз өзинен автоматик рәўиште, тең салмақлылықты тиклеў тенденциясы бар.

3.2-сүўрет. Усыныс жанапай сызықлары.
Усыныс жанапай сызығының баҳаға байланыслы болмаған жағдайдағы өзгериўине усыныс өзгериўи деп аталады. Өзгермес усыныс жанапай сызығындағы бир точкадан төменге яки жоқарына қарап ҳәрекет етиўге усыныс муғдарының өзгериўи деп аталады.


3.3-сүўрет. Усыныс өзгергендеги таза тең салмақлылық жағдайы.
Усыныс сызығы дан га жылысқан, тең салмақлылық точка дан ге түскен, улыўма ислеп шығарыў көлеми дан ға шекем асқан. Өним ислеп шығарыў қәрежетлери қанша кем болса, ол сонша өним баҳасын пәсейттириўге ҳәм өнимди көбирек сатыўға алып келеди. Өз-өзинен анық, пән техника раўажланыўы тийкарында басқарыўды қәлиплестириў нәтийжесинде ислеп шығарыў қәрежетлерин кемейтириў, экономикалық өсиўдиң керекли ҳәрекетлендириўши күши болып табылады.


3.4-сүўрет. Талап жанапай сызықлары.
Модел дегенде, экономикалық процесстиң схемасы, проекти, математикалық формулалар менен сәўлелениўи түсиниледи. Бул жерде кеңирек ислетилетуғын моделлерден бири экономикалық-математикалық моделлер болып табылады. Экономикалық математикалық моделлер, экономикалық процесслердиң муғдарлы қатнасықларын функция, теңлеме, теңсизликлер арқалы сәўлелендиреди.
Функция - бул математикалық түсиник болып, байланыслы өзгериўши менен еркин өзгериўшилер ортасындағы муғдарлы байланыслылықты сәўлелендиреди.
Сызықлы бир өзгериўшилиги талап функциясы төмендегише жазылады:

бул жерде ҳәм , ҳәм параметрлер статистик мағлыўматлар тийкарында есапланады.
Талапқа баҳадан басқа барлық тәсир етиўши факторларды есапқа алатуғын болсақ, көп факторлы талап функциясы төмендегише жазылады;

Бир өзгериўши усыныс функциясы төмендеги көринисте жазылады:
,
бул жерде - товарга болған талап муғдары;
- бир товар баҳасы.
Көп факторлы усыныс функциясы төмендеги көринисте болады:

бул жерде - усыныс муғдары; - товар баҳасы; - технология дәрежеси; - ресурслар баҳасы; - салық ставкасы; - дотация муғдары; - ислеп шығарыўшылар саны; - басқа факторлар.
Усыныс нызамына көре, (баҳадан басқа факторлардың тәсири өзгермесе баҳаның ( ) өсиўи менен, усыныстың ( ) муғдары өседи, усыныс функциясы өсиўши болып табылады.