Конспект 1-мавзу. Фалсафа тарихи фан сифатида

1	2	3	4	5	6	7
8

А

В

8

7

6

5

4

3

2

1

С

1

2

3

4

5

6

7

8

Зеноннинг бу далилларини қандай талқин қилиш керак? Буни чизиқ нуқталардан, вақт эса-алоҳида лаҳзалардан ташкил топади деган хато мулоҳазага асосланган оддий софистика ёки интеллектуал ўйин деб ўйласак, хатолашган бўламиз. Эҳтимол, чизиқ ва вақт дискрет эмас, узлуксиз эканлигини кўрсатиб бошқотирмани ечиш мумкиндир, лекин Зенон уларни узлуксиз деб ҳисрблаган эмас.Аксинча, у чизиқ ва вақт – дискретдир, деган мулоҳазадан келиб чиқадиган хулосанинг пуч эканлигини исботлашга интилган.Пармениднинг шогирди сифатида, Зенон ҳаракатнинг иллюзия эканлиги, унинг бўлиши мумкин эмаслигига ишонган. Унинг келтирган далилларининг мақсади Ҳатто кўплик фарази нуқтаи назаридан ҳам ҳараатнинг бўлиши мумкин эмаслиги исботлаш бўлган, унинг мавжудлиги тўғрисидаги тахмин зиддиятли ва пуч хулосаларга олиб келишига ишонган. Зенон позицияси қуйидагидан иборат: “Реаллик- бу тўлдирилганлик, яхлит масса, ва ҳаракат унда мумкин эмас. Бизнинг оппонентларимиз ҳаракат мавжудлигини эътироф этадиларва уни кўплик фарази орқали тушунртиришга ҳаракат қиладилвар.Мен бу гипотезанинг ҳаракатни тушунтиришга қодир эмаслигини, унинг пучлигини кўрсатмоқчиман”.Шундай қилиб, Зенон оппонентлари назариясини пуч деб ҳисоблайди ва унинг диалектикасининг реал натижаси Парменид монизмини қарор топтириш эмас(у ҳал этиб бўлмайдиган зиддиятларга тўла), балки узлуксиз миқдор концепциясини қабул қилиш зарурлигини намойиш этишдан иборат.

Шундай қилиб, элейчилар кўпликни ва ҳаракатни рад этдилар. Фақат бир принцип бор – моддий ва ҳаракатсиз Борлиқ. Албатта, улар бизнинг ҳаракат ва кўпликни идрок этишимизни инкор қилмаганлар, лекин биз ҳис этадиган нарса соф кўриниш. Ҳақиқий борлиқ ҳиссиё билан эмас, фкрлаш билан англанади, тафаккур эса кўплик ҳам, ҳаракат ҳам, ўзгариш ҳам бўлиши мумкин эмаслигини айтади.
Шундай қилиб, , илк грк файласуфлари сингари, элейилар оламнинг битта принципини топишга уриндилар. Бироқ, биз қабул қиладиган олам – кўплик, турли-туманлик оламидир.Ана шунинг учун ҳам асосий вазифа ягона принципни кўплик билан мувофиқлаштиришдан иборат, бошқача айтганда, Ягоналик ва Кўпликмуаммосини ҳал этишдан иборат. Гераклит мазкур масалани Турли-туманлик Бирлиги, Тафовутдаги айнанлик доктринаси орқали ҳар иккала элементга етарлича баҳо бериш билан ҳал этишга уринди. Пифагорчилар Ягоналикни устувор деб ҳисобладилар. Элейчилар эса, аксинча, Ягоналикни кўплик, турли-туманликдан афзал кўрдилар. ³⁸