Bolalar va o‘smirlar iste’mol qilishi uchun tavsiya qilinadigan kunlik oqsillar,
yog‘lar va uglevodlar hamda ularning energiya qiymati
№
7-10 yosh / 11-13 o‘g‘il bola / 11-13 qiz b. / 14-17 o‘g‘il b. / 14-17 qiz b.
1.
Energiya (kkal)
2400 2800 2500 3100 2750
56
2.
Oqsillar (g) jami 80.5 92
85
104 90
3.
Hayvon oqsillari 49
56
50
63
58
4.
Yog‘lar (g) 80
93
85
104 90
5.
Uglevodlar (g)
340 394 355 450 380
Bir kunda iste’mol qilinadigan mahsulotlar (g)
№
Mahsulotlar 11 - 13 yoshlar
14 - 17 yoshli yigitlar
14 - 17 yoshli qizlar
1.
Jaydar noni 100 150 100
2.
Bug‘doy non
200 250 200
3.
Bug‘doy uni 20
20
20
4.
Kartoshka uni
2
2
2
5.
Makaron mahsulotlari
15
15
15
6.
Yormalar
35
35
35
7.
Dukkakliklar
10
10
10
8.
Go‘sht mahsulotlari
175 220 220
9.
Tuxum
1
1
1
10.
Baliq mahsulotlari 60
70
70
11.
Sut
500 500 500
12.
Tvorog va tvorog mahsulotlari 45
50
50
13.
Smetana va qaymoq
15
15
15
14.
Pishloq
10
15
15
15.
Sariyog‘
25
30
30
16.
O‘simlik yog‘i
15
15
15
17.
Kartoshka 250 300 275
18.
Turli xil sabzavotlar
300 350 350
19.
Yangi uzilgan mevalar 150-200
150-200
150-200
20.
Quritilgan mevalar 10-15 10-20 10-20
21.
Shakar va qandolat mahsulotlari
85
100 100
22.
Choy 0.2
0.2
0.2
23.
Tuz 7-8
9-10 8-9
Bir kunda iste’mol kilinadigantaomlarning hajmiy me’yori (g)
№
Mahsulotlar 11 - 13 yoshlar
14 – 17 yoshli yigitlar
14 - 17 yoshli qizlar
Nonushta
1.
Sutli bo‘tqa yoki sabzavotli taom
200 240 280
2.
Go‘shtli, baliqli taom, omlet yoki tvorog
70
90
100
57
3.
Sut, sharbat, madanli suv 200 200 200
Tushlik
1.
Salat 50
50
50
2.
Sho‘rva, bulon
35
35
35
3.
Go‘shtli, baliqli taom
70
75
75-100
4.
Garnir, ko‘katlar 175 220 220
5.
Sharbat, kompot, kisel 200 200 200
Tolma choy
1.
Qatiq, sut
200 200 200
2.
Bulochka, pechene
50
50
50
3.
Mevalar
200 200 200
Kechki ovqat
4.
Yog‘siz go‘shtli, sabzavotli yoki sutli taom, sabzavotli salat, ko‘katlar
250 200 300
5.
Qatiq, sut, na’matak damlamasi
200 200 200
Bir kunlik non, miqdori
6.
Bug‘doy uni 165 200 200
7.
Qora non
75
100 100
58
4-BOB. KLINIK NUTRITSOLOGIYA ASOSLARI
Nutritsion holat va dieta tahlili
Bemorlarda diet anamnez yig‘ishda oqsil va quvvat etishmovchiligini xavfli
guruhlarida quyidagilarga e’tibor berish kerak:
- tana vaznini o‘zgaruvchanligi
- tana vaznini o‘zgarish davrlari
- ishtaha holati
- kechirgan kasalliklar
- tana vaznini o‘zgarishiga sababchi omillar (ishtahani kamayishi, ovqat
ratsionidagi o‘zgarishlar va boshqalar)
- ovqatlanish tartibini buzilishi yoki oziq-ovqat tarkibini o‘zgarish davrlari va
dispepsiya holati
- ovqat qo‘shimchalarini iste’mol qilish
- anamnezda yot illatlar mavjudligi (alkogol, narkotiklar)
- jismoniy faollik
Dietanamnez to‘plashda bemorning kasallik boshlanishidan oldin ovqatlanish
xususiyatlarini, oziq-ovqatlar turlarini optimal o‘zlashtirishini, ovqatlanish tartibi va
tana vaznini kamaytirishga moslangan parhez tutishi kabi ma’lumotlarga ahamiyat
berish lozim.
Shuningdek, ovqatlanishni sutkalik ratsioni va haftalik ovqatlanish
kundaligidagi ma’lumotlarni tahlil qilish kerak.
Bemorning dietanamnezida oziq-ovqat ratsioni tarkibi, oqsil-quvvat
komponentlari va iste’mol qilingan nutrientlarni tahlil etishda ovqatlanish kundalik
daftari muhimdir.
Bemorni ko‘rikdan o‘tkazish.
Bemorlarni klinik ko‘rikdan o‘tkazishda oqsil-quvvat va nutrienlar
etishmovchiligi asosida tana a’zolari, tizimlarni ikkilamchi kasalliklarni aniqlash
mumkin.
Jahon Sog‘liqni Saqlash tashkiloti, oziq-ovqat va qishloq xo‘jalik
mahsulotlari (FAO) tashkilotlarining ekspertlari oqsil-quvvat etishmovchilikning
klinik belgilari sifatida terini elastiklik xususiyatini kamayishi, soch tolalarini
siyraklashishi, teri va sochlarni depigmentatsiyasi, shishlar, mushaklar tonusini
susayishi, aqliy, jismoniy qobiliyatni susayishi kabilar ahamiyatga ega deb
hisoblaydi. Bemorlarni ko‘rikdan o‘tkazishda antropometrik tekshiruv muximdir.
Antropometrik va tana qismlarini tahlil qilish.
Antropometrik tekshiruvlar yordamida bemorning tana qismlarini taxlil etib,
ularni dinamikada o‘zgarishi va tana kontsistuttsiyasi turini, shuningdek modda
almashinuvi holatini aniqlash mumkin.
59
Ovqatlanish holatini tadqiqot qilishda tana vaznini aniqlash muhimdir va u
quyidagi formula orqali amalga oshiriladi:
tavsiya etilgan tana vazni = (bo‘y o‘lchami-100) ± 10%.
Tana vaznini kamayishi = (oddiy tana vazni – xaqqoniy tana vazni). Nutritsion
holatni buzilishi tana vaznini quyidagicha kamayishiga bog‘liq, ya’ni bir oyda 5%,
3 oyda tana vazn indeksini aniqlash (TVI) yuqori axborotga ega bo‘lib, quyidagicha
aniqlaniladi:
tana vazni (kg) bo‘y o‘lchami 2 (m).
Tana vazn indeksi me’yorda odam yoshiga bog‘liq holda 18,5+19,9 dan 2-26
kg/m2 ni tashkil etadi. Tana oziqlanishini kamayishi III- darajada, ya’ni engil 17-
18,9 kg. O‘rta 15-16,9 kg/m2 va og‘ir darajasi 15 kg/m2 dan kam holatda.
Oziqlanishni ortishi esa semizlik kasalida 25-29,9 kg/m2. I-darajasida 30-34,9
kg/m2, II-darajada 35-40 kg/m2 va III-darajada 40 kg/m2 dan yuqori bo‘ladi.
Organizmda yog‘ zaxiralarini kamayishi ovqatlanishda quvvat komponenti
ozayishi belgisidir. Yog‘ miqdoridini tanada aniqlash teri-yog‘ qatlamining
burmalarini kliper yordamida aniqlashga asoslangan va u standart holda 10 mg/sm3
ni tashkil etadi. Vazn, bo‘y o‘lchami, teri-yog‘ qatlamlaridan tashqari ko‘krak qafasi
va oyoq-qo‘l o‘lchamlari ham aniqlanadi.
Antropometr ko‘rsatkichlar o‘rta hisobda standartga nisbatan 90-100 % ni
tashkil etsa, me’yor darajasida, 80-90 % engil darajadagi, 70-80 % o‘rta darajadagi
va 70 % dan kam og‘ir darajadagi oziqlanish etishmovchiligini bildiradi.
Antropometrik ko‘rsatkichlar avvalo oqsillarni periferik zaxirasi xaqidagi
ma’lumot bersa, qon tarkibidagi bioximik ko‘rsatkichlar esa ularni vistseral a’zo va
tizimlardagi holatini belgilaydi.
Umumiy oqsil miqdori turli holatda, ya’ni tana degidratatsiyasida, shish, astsit
va boshqa holatlarda uning ayrim fraktsiyalarini o‘zgartirishiga mos turg‘un
bo‘lmagan miqdoriy ko‘rsatkichlarga ega bo‘lishi mumkin. Shuning uchun
nutritsion holatni aniqlashda albumin ko‘rsatkichi ishonchli hisoblanadi. Albumin
oqsilni jigarda sutka davomida 10-12 gr sintez qilinadi va funktsional davri 18-20
kunni tashkil etadi. Albuminni aksariyat miqdori interstitsial suyuqlikda bo‘lib, qon
tomir ichida esa 40 % ni tashkil etadi.
Albumin asosan onkotik bosimni hosil bo‘lishida, transport va dinamik
xususiyatlarga ega. Vistseral oqsillarni holatini aniqroq belgilovchi transport
oqsillardan preal buminlarda va retinolni bog‘lovchi oqsillardir.
Immun tizimi holatini belgilashda organizmda uchraydigan antigenlarni
yuborilganda teri reaktivligini o‘zgarishi ahamiyatga egadir. Teri osti sinamasi oqsil
etishmovchiligi, ayniqsa albumin miqdorini ozayishi bilan bog‘liqlikni ko‘rsatadi.
Nutritsion holatni ya’ni bir aniq indikatori periferik qonda immunoregulyator
xujayralari, ya’ni T-limfotsitlar tizimini va monotsitlar funktsiyasini o‘rganishdir.
60
Oqsil-quvvat etishmovchilik belgilari a’zolarni funktsional va moslanish holatini
buzilishiga ham bog‘liq. Ba’zi a’zolarning funktsional xususiyatlari turli usullar,
masalan mushak tonuslari dinometriya, nafas tizimi spirometriya, yurak-qon tomir
tizimi veloergometriya va boshqalar yordamida amalga oshiriladi.
Nutritsion holatni aniqlashni kompleks usullari.
Evropa parental va egteral oziqlanish jamiyatining tavsiyasiga ko‘ra,
oziqlanish etishmovchiligi diagnozi quyidagi ko‘rsatkichlar asosida qo‘yiladi:
- tana vaznini kamayishi 10 %dan yuqori
- qonda umumiy oqsil miqdori 65 g/l dan kam bo‘lishi
- qonda albumin oqsili 35 g/l dan
- limfotsitlar absolyut miqdori 1800 mkl dan kam.
Shuningdek, klinik belgilar, ya’ni vaznni oxirgi 6 oyda kamayishi,
ovqatlanishida o‘zgarishlar, ko‘ngil aynish, qayt qilish, anorektsiya, diariya,
metiorizm va kasalliklarni faolligi ham nutritsion holatni belgilashda ahamiyatlidir.
Yuqorida keltirilgan ko‘rsatkichlar antrogometrik, bioximik, immunologik va
funktsional tekshiruvlar bilan birgalikda nutritsion holatni aniqlashda qo‘llaniladi.
Bemorlar oziqlanish darajasi bo‘yicha me’yorda, o‘rta darajada ozish va og‘ir
darajada ozish turlariga bo‘linadilar. Organizmni nutritsion holati kamayganda, bu
holatni faollashtiruvchi ozuqalar enteral va parenteral usullarda qo‘llaniladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |