Kislorodni tabiatda tarkalishi. Fizikaviy xossalari. Kimyoviy xossalari

Olinishi. Laboratoriyada maxsus asbob — ozonatorda hosil qilinadi. Uni suvning radiolizi, kislorodning fotolizi natijasida xosil qilish mumkin. Ozon molekulasi barqaror, yuqori konsentratsiyada portlab parchalanadi.

O₃→O₂+O

Ozonning oksidlovchilik xossalari kislorodga qaraganda kuchliroq Shuning uchun odatdagi sharoitda kimyoviy passiv elementlarni ham oksidlay oladi:

8 Ag+2O₃=4Ag₂O+O₃

Ishdoriy metallar ozon bilan reaksiyaga kirishib qizil rangli ozonidlarni hosil qiladi. Masalan:

Na+O₃=NaO₃ K+O₃=KO₃

Ozonning bor yoki yo‘qigini aniqlash uchun KJ eritmisi orqali xavo o‘tkaziladi (yoki eritma ochiq qoldiriladi). Ozon kuchli oksidlovchilik xossasi tufayli,

2KJ+O₃+H₂O→J₂+2KOH+O₂

reaksiya natijasida yod ajralib chidadi, eritma avval sariq keyin qo‘ng‘ir rangga kiradi. Undan ichimlik suvlarni tozalashda, xavoni dezinfeksiyalashda, qog‘oz va ip- gazlamalarni ohorlashda foydalaniladi.

Ozonlashtirilgan kislorodda 10% gacha ozon bo‘la­di. Yuqori darajada ozonga to‘yingan kislorod bilan nafas olish zararli bo‘lib, inson o‘pkasini teshib yuborishi xam mumkin. Shu sababli xavoda ozonning hajmiy miqdori 1/1000=1/10³ (promille-p.m.10^-3) bo‘lishi kerak.

Tabiatda ozon yer yuzidan 10-30 km balandlikda ultrabinafsha nur ta’sirida xosil bo‘ladi (osmonning ko‘k rangi), bu “ozon qatlami” deyiladi. “Ozon katlami'”Er yuzida hayotni ta’minlashda juda zarur bo‘lib, birinchidan — kuyosh nuridan keladigan ultrabinafsha nurlarni o‘zida yutib qolib kishilarni turli nur kasaliklari (“teri raki”) dan ximoya qilsa, ikkinchidan — Yerning infraqizil nurlarini o‘ziga yutib, yer yuzini “sovib ketish” dan saqlaydi. Shu sababli “Ozon qatlami”ning tuzilishi keyingi yillarda katta ekologik muammolarga aylanayapti.

Ozon molekulasida (O.O₂) kislorod atomlari turli oksidlanish darajalari O⁺⁴ O₂^-2 bo‘lib, valentliklari O^IV O^II ham xar xil. Shunga ko‘ra ozonni kislorodning oksidi sifatida qarab, uning tuzilishi shunday tasavvur etiladi:

r₀₌₀ =1.26 A⁰ ; ﮮ0=0=0=116.5⁰

•