|
İmmunitet-genetikalıq jat belgige iye tiri dene h’a’m zattan organizmnin’ qorg’anıw jolına aytıladı. Organizmge kirgen genetikalıq jat mikroorganizmlerdi seziwi immunitettin’ tiykarg’ı funktsiyasının’ aqıbeti esaplanadı. Usıg’an baylanıslı ayırım jag’daylarda immunitet degende - organizmnin’ juqpalı keselliklerdi juqtırmaw jag’dayı tu’siniledi. Bunday h’a’diyseni bunnan eki ju’z jıl aldın Angliyalı vrach Eduara Djenner birinshi bolıp gu’zetken h’a’m mikroblarg’a qarsı gu’resiw ushın ja’rdem beriwdin’ a’jayıp jolın tapqan. Ol birinshi bolıp sheshek keselligine karsı gu’resiwdin’ jolın taptı. Djenner h’a’r qanday kesel tarqatıwshı mikroblar qang’a tu’skende, sol mikroblarg’a qarsı qan plazmasında antitelalar (immunoglobulinler klassına jatıwshı arnawlı belok) payda bolatug’ının boljadı.
Antitelalar ju’da’ spetsifik (arnawlı) bolıp, og’ada tan’lap ta’sir etedi.
A’dette tuwma h’a’m o’mir dawamında arttırılg’an immunitet ajıratıladı. Tuwma immunitet h’aywanlar arasında tarqalg’an keselliklerdin’ adamlarg’a tarqalıwın boldırmaydı.
Arttırılg’an immunitet, adam juqpalı kesellik penen awırıp ta’wir bolg’annan keyin yaki profilaktikalıq vaktsinatsiyadan o’tkennen keyin payda boladı. Sonın’ ushında balalardın’ h’a’r qıylı jaslarında h’a’r tu’rli juqpalı keselliklerdin’ aldın alıw maqsetinde kalendar boyınsha profilaktikalıq shanshıw o’tkeriledi.
Qan gruppaları. Adamnın’ qan gruppaların birinshi ma’rte 1901-jılda Landshteyner anıqlag’an. Eritrotsitlerde arnawlı zat agglyutinogenler al qan plazmasında agglyutininler saqlanadı. Eritrotsitlerdegi agglyutinogenlerdin’ eki tipi ajıratılıp, olar latın alfavitinin’ u’lken h’a’ripleri (A.V.) menen belgilenedi. Qan plazmasındag’ı agglyutininlerde ekew bolıp olar grek h’a’ripleri (a,v) menen belgilenedi.
Qan quramındag’ı usı zatlarg’a baylanıslı 4 gruppag’a bo’linedi:
Qannın’ gruppası
|
Agglyutinogenler
|
Agglyutininler
|
O(I)
|
O
|
|
A(II)
|
A
|
|
V(III)
|
V
|
|
AV(IV)
|
AV
|
O
|
Qan gruppaları embrionnın’ rawajlanıwının’ da’slepki da’wirinde qa’liplesedi h’a’m o’mir dawamında o’zgermeydi.
Qannın’ bunnan basqa immun genetikalıq belgisi rezus faktor esaplanadı. Rezus-faktor, bul eritrotsitlerdegi lipoproteidler. Bul faktor 85% adamlardın’ qanında boladı h’a’m onı rezus on’ (polojitelnıy) delinedi. Biraq 15% adamlardın’ qanında ol bolmaydı, bunday qan rezus teris (otritsatelnıy) delinedi. Rezus faktorlardın’ barı-jog’ı adamnın’ densawlıg’ına ta’sir etpeydi, biraq qannın’ bul qa’siyeti ayırım jag’daylarda u’lken a’h’miyetke iye boladı. (Qan quyg’anda, organ h’a’m tkanlardı ko’shirip o’tkergende, embrionnın’ rawajlanıwında h’a’m t.b).
Qan aylanıw qublısının’ u’zliksizligi, organizmnin’ tirishiligin belgileytug’ın faktor. Ju’rektin’ xızmeti, bulshıqetlerinin’ qısqarıwı, basımnın’ parq beriwi qandı h’a’reketke keltiriwshi faktorlar esaplanadı. Bir tutas organizm h’a’m organlar funktsiyası qan aylanıwdın’ xızmeti menen baylanıslı.
Ju’rekten qan alıp ketetug’ın qan tamırlar arteriya qan tamırları al ju’rekke qan alıp keliwshi qan tamırlar vena qan tamırları delinedi.
Qan, qan tamırlar boylap h’a’reketlener eken quramalı joldı u’lken h’a’m kishi qan aylanıw shen’berin basıp o’tedi. Ju’rek bulshıqetlerinin’ qısqarıwı qannın’ h’a’reketin baslap beretug’ın turtki boladı. Keyin ala qannın’ tamırlardan tkanlarg’a barıwı h’a’m ju’rekke qaytıp keliwi, arteriyalardan kapillyarlarg’a, kapillyardan venalarg’a, venalardan ju’rek bo’lmeshelerine o’tiwi basımnın’ to’menleniwine baylanıslı boladı.
U’lken qan aylanıw shen’beri ju’rektin’ shep qarınshasınan baslanıp, biraz joqarıg’a ko’terilip yarım shen’berdi payda etedi. Aorta qan tamırı bir neshshe mayda arteriyalarg’a bo’linedi. Kapillyar yaki qıl tamırlarda zat almasıw iske asadı. Arteriya kapillyarları vena kapillyarların vena tamırları joqarg’ı h’a’m to’mengi gewek venanı payda etip, ju’rektin’ on’ bo’lmeshesine quyadı h’a’m solay etip u’lken qan aylanıw shen’berin payda etedi. Bul qan aylanıw shen’beri organizmdi, barlıq kletkalardı qan menen ta’miynleydi.
Kishi qan aylanıw shen’beri ju’rektin’ on’ qarınshasınan, o’kpe arteriyası bolıp baslanıp, o’kpege barıp quramındag’ı SO2 den bosanıp kislorodtı (O2) biriktirip, o’kpe venası bolıp ju’rektin’ shep bo’lmesine quyıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
