Kirisiw. O’siw h’a’m rauajlanıwdın’ ulıwma nızamlıqları. Реже: Adam organizminin’ bir pu’tinligi

Qannın’ a’h’miyeti.
1. Qan, ishek vorsinkalarında sorılg’an awqatlıq zatlardı organizmnin’ tkan h’a’m kletkalarına jetkerip beredi.
2. Kletka h’a’m tkanlarda zat almasıw qublısında payda bolg’an kereksiz qaldıq zatlardı bo’lip shıg’arıw organlarına jetkerip beredi.
3. Qan o’kpede kislorodqa toyınıp, son’ınan kletkalarg’a tarqaladı.
4. İshki sekretsiya bezlerinde sintezlengen gormonlar qan arqalı h’a’r qıylı organlarg’a baradı, usının’ na’tiyjesinde organlardın’ bir-biri menen baylanısıp ta’miynleydi.
5. Qan elementleri organizmge tu’sken jat h’a’m zıyanlı zatlarg’a, kesellik shaqırıwshı mikroblarg’a qarsı gu’res alıp baradı. Qandag’ı arnawlı beloklıq zatlar qang’a tu’sken mikrob h’a’m viruslardı ıdıratıw qa’siyetine iye.
6. Qan dene temperaturasının’ turaqlı bolıwında h’a’m retleniwinde u’lken rol oynaydı. (suwdın’ salıstırma ıssılıq sıyımlılıg’ı basqa suyıqlıqlar h’a’m qattı zatlardikinen joqarı, sol sebepli qan plazması qorshag’an ortalıqtın’ temperaturasına baylanıslı h’alda belgili ıssılıq mug’darın beriw h’a’m qabıl etiw qa’siyetine iye).
Organizmdegi qannın’ h’a’mmesi qan tamırlarda tsirkulyatsiyada bolmaydı, onın’ ma’lim bo’limi qan depolarında (talaqta, bawırda, teri astı tkanında) saqlanadı. Depodag’ı qan za’ru’rlik bolg’anda (qan jog’altqanda, qıslıqqanda, dene temperaturası ko’terilgende h’a’m fizikalıq jumıs waqtında) qan tamırlarg’a shıg’adı.
Organizmdegi qannın’ 50% ke shamalasın jog’altıw o’mir ushın qa’wipli esaplanadı.
Bala qansha jas bolsa, dene salmag’ına salıstırg’anda sonsha ko’p qan tuwra keledi. Ulıwma dene salmag’ına salıstırg’anda jan’a tuwılg’an balalarda qan 15% ti, u’lken adamlarda 7% ti quraydı. Orta jastag’ı 70 kg salmaqqa iye adamda 5-6 litr qan boladı.
Qannın’ qa’siyetleri adamnın’ jasına qaray o’zgerip baradı. Bir jasar balanın’ qanının’ qa’siyetleri u’lken adamlardikinen parq qıladı. Bul na’rse bala organizminde zat almasıwdın’ intensivligi, qan islep shıg’atug’ın organlardın’ qan jaratıwshılıq qa’siyeti h’a’m du’zilisi menen baylanıslı.
Balalarda qannın’ jabısqaqlıg’ı joqarı boladı. Mısal ushın jan’a tuwılg’an balalarda 10-11 bolsa 2 jasar balalarda 6 g’a, u’lken adamlarda 4 ke tu’sip qaladı.