Nerv sistemasi

Nerv sistemasi

Adam ha’m haywanlar organizminde ba’rshe ag’zalar iskerligin bir-birine baylanistirg’an halda tiykarg’I funkciyalardi orinlaydi ha’m de organizmdi sirti ortaliq penen baylanistiratug’in sistema.

Nerv sistemasi funkciyasina qaray 2ge bo’linedi:

• Somatik nerv sistemasi:

– adam denesinin’ sezgi organlari, skelet muskulleri iskerligin basqaradi.

• Vegetativ nerv sistemasi:

– ishki organlar ha’m ishki sekreciya bezleri iskerligin ha’m zatlar almasiwin basqaradi.

Refleks–sirtqi ha’m ishki ortaliq ta’sirine Adam organizminin’ nerv sistemasi arqali ju’zege keletug’in juwap reakciyasi. Orayliq nerv sistemasinin’ qaysi Bo’limi qatnasiwina qarap, refleks 2 tu’rli boladi: sha’rtli ha’m sha’rtsiz.

• Sha’rtsiz refleks–tuwma bolip, adam organizmindegi tiykarg’i turmisliq jag’daylardi ta’miyinlewge qaratilg’an. Adamnin’ o’miri dawaminda joq bolip ketpeydi. Bul refleksler na’silden-na’silge o’tedi.

• Sha’rtli refleks–adamnin’ o’miri dawaminda payda boladi. Sha’rtli refleksler uzaq waqit paydalanbasa so’nip qaliwi mu’mkin. Sha’rtli refleks sha’rtsiz refleks tiylarinda payda boladi.

• I.M.Sechenovtin’ refleksler haqqinda pikirin I.P.Pavlov ja’ne de rawajlandirip sha’rtli refleksler haqqindag’i ta’liymatti jaratti. Ol adamnin’ joqari nerv iskerligin sha’rtli refleksler arqali payda boliwin ko’rsetip berdi.

Nerv sistemasina tómendegiler kiredi:

• BAS MIY
• Arqa miy
• Uzinsha miy
• Ortaliq miy
• Limb sistemasi
• Miyshe
• Bas miy úlken yarimsharlar qabigi

Bas miydiń sirtqi kórinisi:

1– uzinsha miy;

2 – miyshe;

3 – bas miy yarim sharlari.

Orayliq nerv sistemasiniń kórinisi: 1–bas miy; 2-arqa miy.

Arqa miy–omirtqa baģanasi kanaliniń ishinde jaylasqan, uzinliģi eresek adamlarda 40-45 sm, massasi 30-40 gr boladi. Arqa miyde 13 mln.nan kóbirek nerv kletkalari bar. Arqa miy úsh qabat perde menen oralģan. Sirtqi qabati qatti, ortańģi qabati órmekshiniń tori tárizli hám ishki qabati jumsaq perdeden turadi. Orta hám ishki perde arasinda arqa miy suyiqliģi jaylasqan.

Uzinsha miy–bas miydiń eń tómengi bólimi bolip, oniń tómengi beti arqa miyge, joqari bólimi bolsa miy kópirshesine tutasqan. Oniń uzinliģi 3‐3.5 sm, massasi ortasha 8 gr boladi. Uzinsha miydiń zaqimlaniwi dem aliwdin hám júrek jumisiniń toqtap qaliwina alip keledi.

Orta miy (tezepserpakt)–bas miydiń araliq miy menen Varoliy kópiri arasinda jaylasqan bólegi. Miy ayaqshalari, tórt tóbelik plastinkasi hám ayaqshalri arasinda jaylasqan miy suw jolinan ibarat.

Nerv sistemasiniń gigienasi

• Ósip kiyatirģan jas áwladtiń salamatluģin saqlaw máselesi keń mánistegi túsinik bolip, oqiwshiladiń sharshawi, yaģniy taliģiwi hám qatti sharshawiniń aldin aliw waziypasin óz ishine aladi, bul birinshi náwbette oqiwshiniń qatti taliģina jol qoymaw menen baylanisli. Bul másele mekteptegi pedagoglar hám medikler, ata-analardiń diqqat orayinda turiwi kerek. “Mektep kesellikleri” dep ataliwshi keselliklerdiń aldin aliwi házirgi waqitta oqiwshilar tárbiyasi menen shuģillaniwshi hárbir kisiniń tiykarģi waziypasi.