1. Massalar ta`siri nizami. Ximiyalıq ten’ salmaqlıq

Lektsiya-2
Tema: Massalar ta`sirlesiw nizami sipat analizinin` teoriyaliq tiykarlari

REJE:

1. Massalar ta`siri nizami.
2. Ximiyalıq ten’ salmaqlıq.
3. Ku`shli ha`m ku`shsiz elektrolitler
4. Eriushen`lik ko`beymesi
5. Bufer eritpeler


Massalar ta`siri nizami
Ximiyaliq reaktsiyalardin` tezligi reaktsiyag`a kirisiushi zatlardin` ta`biyatina, temperaturag`a, basimg`a ha`m de katalizatordin` qatnasiwina baylanisli. Ximiyaliq reaktsiyalar tezliginin` reaktsiyag`a kirisiushi zatlar kontsentratsiyasina baylanislig`in birinshi bolip N.N.Beketov ashqan.
Ximiyaliq reaktsiyalardin` tezligi reaktsiyag`a kirisip atirg`an zatlar kontsentratsiyasinin` waqit birligi ishinde o`zgeriwi menen o`lshenedi. DC
V = ——
Dt
N.N.Beketov ta`repinen kiritilgen nizamliq, norvegiyaliq alimlar Gul`dberg ha`m Vaage (1867-j) ta`repinen «Massalar ta``siri nizami» ati menen to`mendegishe ta``riyplenedi: Ximiyaliq reaktsiya tezligi reaktsiyag`a kirisip atirg`an zatlardin` kontsentratsiyalarinin` ko`beymesine tuwri proportsional boladi.
mA + nB = pC + qD
V = K[A]<sup>m</sup>[B] <sup>n</sup>
K – proportsionalliq koeffitsenti (tezlik konstantasi) bolip, ol temperatura, basim ha`m reaktsiyag`a kirisip atirg`an zatlardin` tabiyatina baylanisli.
[A] ha`m [B] - reaktsiya ushin aling`an zatlardin` sol uaqittag`i molyar kontsentratsiyalari.
m ha`m n – stexiometriyaliq koeffitsentler. Ko`pshilik ximiyaliq reaktsiyalar qaytimli, yag`niy olar bir uaqittin` o`zinde qarama-qarsi ta`repke baradi. Qaytimli reaktsiyalardi uliuma ta`rizde to`mendegishe ko`rsetiu mu`mkin.
mA + nB Û pC + qD
Massalar ta`siri nizamina muuapiq tuuri ha`m keri reaktsiyalardin` tezligi sa`ykes tu`rde to`mendegishe boladi.
V<sub>1</sub> = K<sub>1</sub>[A]<sup>m</sup>[B] <sup>n</sup>
V<sub>2</sub> = K<sub>2</sub> [C]<sup>p</sup>[D] <sup>q</sup>
Tuuri ha`m keri reaktsiyalar tezliklerinin` o`z-ara ten`lesken jag`dayi ximiyaliq ten`-salmaqliq deyiledi.
V₁ = V₂
K₁[A]^m[B] ⁿ = K₂ [C]^p[D] ^q

K₁ [C]^p[D] ^q
K = —— K = ————
K₂ [A]^m[B] ⁿ
K – ten`salmaqliq konstantasi.
Ten`salmaqliq ornalg`anda reaktsiya na`tiyjesinde payda bolg`an zatlar kontsentratsiyalari ko`beymesinin` reaktsiya ushin aling`an zatlar kontsentratsiyalari ko`beymesine bolg`an qatnasi berilgen temperaturada usi reaktsiya uchin turaqli san bolip, ten`salmaqliq konstantasi deyiledi.