1. Massalar ta`siri nizami. Ximiyalıq ten’ salmaqlıq

Bufer eritpeler

Sonday bir eritpeler boladi, olardi qosqan menen ionlarinin` kontsentratsiyasi o`zgermey qaladi. Misal ushin elektrolitti 10 ma`rte suyiltiratug`in bolsaq, aralaspadag`i komponentler mug`darinin` kontsentratsiyasi 10 ma`rte kemeyiui mumkin. Biraq ionlardin` kontsentratsiyasi o`zgermey qaladi. Bazi elektrolitlerdin` qa`siyetleri ionlarinin` kontsentratsiyasi suyiltirilg`an menen o`zgermey qala beredi. Ha`tte og`an kushli kislota yaki kushli tiykardin` azg`antay mug`darida ta`sir ko`rsetpeydi yag`niy bufer ta`sirge iye boladi.

Quraminda bir uaqittin` o`zinde kushsiz kislota yaki onin` duzi, qandayda dur kushsiz tiykar yaki onin` duzin tutqan bufer ta`sirine iye bolg`an eritpeler bufer eritpeler deyiledi. Misali:

SH₃COOH + CH₃COONa

NH₄OH + NH₄Cl
Na₂CO₃ + NaHCO₃ ha`m basqalar.
Bufer eritpeler ha`r qiyli rN da`rejelerinde tayarlanadi.
Ximiyaliq analiz uaqtinda sho`ktiriu, eritiw, ren`li birikpeler payda etiw siyaqli turli ortada eritpedegi vodorod ionlarinin` kontsentratsiyasi ha`m rN di za`rur da`rejelerinde saqlap turiu kerek. Bunin` ushin analitikaliq reaktsiyalardi bufer eritpeli ortalikta alip bariu usinis etiledi. Bufer eritpelerdin` rN da`rejesi eritpe suyiltirilg`anda yaki kontsentratsiyasi asirilg`anda, aralaspag`a kislota yaki silti qosilg`anda juda` az o`zgeredi. Bufer eritpeler 2 turli boladi:
a) kushsiz kislota ha`m onin` kushli tiykar menen payda etken duzi aralaspasinan iba`ra`t sistema, ma`selen, atsetat bufer- uksus kislotasi ha`m natriy atsetat aralaspasi; fosfat bufer- fosfat kislota ha`m natriy digidrofasfat duz aralaspasi.
b) kushsiz tiykar ha`m onin` kushli kislota menen payda etken duzinan iba`ra`t sistemada, ma`selen, ammoniy gidroksid penen ammoniy xloridten iba`ra`t sistemada buferlik qa`siyetlerdi ko`rsetedi.
Bufer eritpelerinin` bufer ta`sirin to`mendegishe tusindiriu mumkin. Ma`selen, atsetat bufer eritpesine kushli silti ta`sir ettirilgende to`mendegi ten`salmaqliq qarar tabadi:
SN<sub>3</sub>SOON ü
ý + NaOH Û 2SN<sub>3</sub>SOONa + N<sub>2</sub>O
SN<sub>3</sub>SOONa þ
Atsetat bufer eritpege kushli kislota ta`sir ettirilse, to`mendegi reaktsiya payda boladi:
SN<sub>3</sub>SOON ü
ý + HCl Û 2SN<sub>3</sub>SOOH + NaCl
SN<sub>3</sub>SOONa þ
Bufer eritpe o`simlik ha`m hayuanlar organizminde kerekli a`hmiyetke iye. Qan, limfa ha`m basqa suyiqliqlardin` rN da`rejesin bufer eritpeler bir turde saqlap turadi. Topiraqta belgili bir bufer qa`siyetine iye. Bul buferlikti topiraq eritpesindegi gidrokarbonat, topiraq kolloidlari ha`m fosfatlar payda etedi. Topiraqtin` buferligi eginnin` normal rauajlaniui ushin ulken a`hmiyetke iye.