Kirish Mehnat va Inson resurslari haqida umumiy tushunchalar

Aholining tabiiy harakati ­ bu odamlarning tug'ilishi va o'limi darajasining ko'rsatkichlaridir. Aholi o'rtasida tug'ilish o'limga nisbatan yuqori bo'lsa ­ aholining tabiiy o'sishini, aksincha o'lim yuqori bo'lsa ­ aholining tabiiy kamayishini anglatadi.

2.2-jadval.O`zbekiston Respublikasida 2017-2021 yillarda Tug`ilish va O`lish natijalari.¹³


2.3-jadval.O`zbekiston Respublikasida Doimiy aholi soni dinamikasi(2017-2022).¹⁴
Aholining migratsiya (mexanik) harakati ­ turli iqtisodiy, siyosiy, diniy va boshqa sabalarga ko'ra sodir bo'ladi va bu ularning ahvoli, maqomi, turmush tarziga jiddiy ta'sir ko'rsatadi. Bunda ichki (mamlakat hududlari bo'yicha) va tashqi (mamlakat chegarasidan chiqish) migratsiya farq qilinadi.(2.4-jadval).
Aholining ijtimoiy harakati ­ turli ijtimoiy: ta'lim, kasb milliy va boshqa tuzilmalarning o'zgarishida namoyon bo'ladi
Mehnat resurslarini shakllantirish - bu insonning jismoniy va aqliy salohiyatini uzluksiz tiklash va ushlab turish, uning kasb-malaka va ta'lim darajasini muttasil oshirib borishdir. Ana shu xususiyat ham alohida shaxsga, ham korxonada yollanib ishlayotgan xodimlar guruhiga taalluqlidir.


2.4-jadval.O`zbekiston Respublikasida ko`chib kelganlar va ko`chib ketganlar dinamikasi.¹⁵

Mehnat resurslarini shakllantirish nazariyasiga frantsuz iqtisodchisi F.Kyene asos solgan. Uning “Iqtisodiy jadvallar” asarida birinchi marta ijtimoiy ishlab chiqarishning aylanishi qonuniyati ilmiy tadqiq etilgan. F. Kyene qishloq xo'jaligi tarmog'i asosida ushbu o'zaro bog'liqlikni quyidagi qoidasini ishlab chiqqan: “Resurslarni shakllantirish muntazam ravishda xarajatlar bilan, xarajatlar esa resurslarni shakllantirish bilan almashib turadi”.¹⁶

U bu qoidani quyidagicha asoslaydi:
1. Fermerlar yer egalaridan pul evaziga yerni ijaraga oladi va ana shu yerda mahsulot yetishtiradilar.
2. Odamlar dehqonlardan qishloq xo'jalik va sanoatchilardan sanoat mahsulotlari xarid qiladilar, natijada yer ijarasi uchun to'langan pulning bir qismi dehqonlarga ham tegadi.
3. Dehqonlar sanoatchilardan sanoat mahsulotlari xarid qiladilar.
4. Sanoatchilar dehqonlardan qishloq xo'jalik mahsulotlari xarid qilishadi, natijada dehqonlar yerni yana ijaraga olish uchun pulga ega bo'ladi.
Ushbu qoida mukammal bo'lmasdan, keyinchalik nazariyotchilar tomonidan jiddiy ravishda takomillashtirilgan, Lekin bu mehnat resurslarini shakllantirish mohiyati haqida umumiy tasavvur hosil qilish imkoniyatini beradi.