Kirish Mehnat va Inson resurslari haqida umumiy tushunchalar

Mehnat resurslarini shakllantirish odatda to'rt bosqichni bosib o'tadi. (2.5-rasm)

2.5-jadval.Mehnat resurslarini shakillanish bosqichlari.¹⁷


2.6-jadval.O`zbekistob Respublikasidagi Mehnat resurslari dinamikasi.


Mehnat resurslarining taqsimlanishi va ayriboshlanishi, odatda, ijtimoiy sheriklar – yollanma xodimlar, ish beruvchchilar va davlatning ishtirokida mehnat bozorida hamda bevosita korxonada (bu xodimni yollash, ish joyini almashtirish, ishdan bo'shatish, ish kuchining uning qiymati bo'yicha ayriboshlash va hokazolar) sodir bo'ladi.
Mehnat resurslarini taqsimlashning maqsadi – mehnatga layoqatli aholini ish bilan samarali band qilish, mehnat resurslarini iqtisodiyot tarmoqlari va ishlab chiqarish sohalari bo'yicha oqilona taqsimlashdan iboratdir. Mehnat resurslarini dastlabki taqsimlashga umumta'lim, o'rta maxsus, kasb–hunar ta'limi muassasalari va oliy o'quv yurtlarining bitiruvchilarini ishga joylashtirish kiradi. Mehnat resurslarini ikkilamchi taqsimlash esa mehnat resurslarining mobilligi bilan bog'liqdir. Bunday taqsimlash asosan ish bilan bandlik xizmatlari orqali amalga oshiriladi.
Mehnat resurslarini shakllantirish turlicha amalga oshirilishi mumkin.
Ekstensiv usul-mehnat faoliyatini amalga oshirishga qodir xodimlarning soni ular qobiliyati o'zgarmagan holda ortishini anglatadi. Intensiv usul esa bevosita xodimlarning salohiyatini ta'lim va kasbiy tayyorgarlik oshirish orqali nazarda tutadi. Ish kuchining kengaytirilgan tarzda takror hosil qilish ishlab chiqarish hajmi, mahsulot va xizmatlar sifatiga jiddiy ravishda ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Intensiv usul-esa bevosita xodimlarning potensialini ta'lim va kasbiy tayyorgarlik orqali oshirishni nazarda tutadi. Ish kuchining kengaytirilgan tarzda takror hosil qilish ishlab chiqarish hajmi, mahsulot va xizmatlar sifatiga jiddiy ravishda ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
Mehnat resurslarini taqsimlashning boshqa turlari ham bor. Bular jinsi, yoshi, ma’lumot darajasi, sog’lig’i bo’yicha taqsimlashdir.