Kirish Mehnat va Inson resurslari haqida umumiy tushunchalar

Inson omili ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida



3.1-jadval.Inson omili ijtimoiy-iqtisodiy tizim sifatida.
²²
Shu bilan birga rag'batlantiruvchi yagona omil sifatida puldan foydalanish inson kapitalining ish haqi miqdori yuqori bo'lgan ishlab chiqarishlar (shu jumladan, chyet el kompaniya va firmalari) tomon yo'naltirilishiga sabab bo'ladi. Buning oqibatida an'anaviy ishlab chiqarishlar o'zlarining eng qimmatli aktivlari – yuqori malakali mutaxassislaridan mahrum bo'ladi. Mazkur korxonalarda saqlanib qolgan pyersonal esa aksariyat holatlarda samarali myehnat faoliyatini amalga oshirishga ham, innovaцiyalarni ishlab chiqarishga joriy etishga ham qodir bo'lmay qoladi.
Inson omili bilan bog'liq ushbu muammoni hal etish yuzasidan samarali faoliyat olib borayotgan kompaniyalarda diqqatga sazovor tajriba to'plangan. Ana shunday modyellardan biri – opsion(tanlov) ²³tizimini (korxonaning xo'jalik faoliyati natijalari uchun butun myehnat jamoasining mas'uliyati) joriy qilish orqali pyersonalning korxonaning foydasi va zararida ishtirok etishlarini yo'lga qo'yishdir.
Buning natijasida:
Birinchidan, xodimlarning manfaatlari birlashtirilishi ta'minlanadi, chunki ular yagona maqsad – korxonaning kapitallashuvini oshirishga erishishdan manfaatdor bo'ladilar;
Ikkinchidan, xodimlar korxonaning akцiyalariga ega bo'lib, uning mulkdorlariga aylanadilar;
Uchinchidan, ular korxona xo'jalik faoliyatini yaxshilashga qo'shayotgan hissalarini o'zlari baholay boshlaydilar.
Opsionning shu bilan birga maqbul korporativ madaniyatni shakllantirishdagi roli ham muhimdir. Bu tizim korxonaning eng qimmatli xodimlarini saqlab qolishda ham qo'l keladi. Ilmiy adabiyotda hozirga qadar inson omilining yaxlit, aniq ijtimoiy-iqtisodiy kategoriyasi belgilab qo'yilmagan. Shunga qaramasdan nazariyotchilarning aksariyati jamiyatning hozirgi axborot rivojlanishi bosqichida inson omili yuksak intyellyektual, yuqori kasb-malaka tayyorgarligiga ega, ma'naviy boy shaxs xususiyatlarini mujassamlashtirishi fikrida sobitlar. Inson omilining samaradorligi uning faqat ishlab chiqarish samaradorligini va mehnat unumdorligini, foyda olishni oshirishgagina emas, shuningdek u mehnat resurslarini ko'paytirishga, ish bilan bandlikni ta'minlashga, ilmiy-texnika taraqqiyotini jadallashtirishga ham xizmat qiladi.
Inson omili iqtisodiyotda daromad olish uchun samarali foydalaniladigan inson ryesurslarida to'plangan jismoniy va intyellyektual qadriyatlarning ijtimoiy-iqtisodiy shaklini ifoda etadi. Bilimlar bilan amaliyot, tajriba bilan ijodiyot, ilmlilik bilan raqobatbardoshlik o'rtasidagi nomutanosibliklar inson omili sifatini byelgilab byeradi. Insoning takror hosil qilinishda mujassamlashgan qimmati undagi bilimlar, malaka, ko'nikmalarga hamda ishlab chiqarishni, myehnat va boshqaruvni tashkil etish vositalariga muvofiqdir, ya'ni inson omili foydaga aylantirish mumkin bo'lgan ishlab chiqarishning nomoddiy
Inson omili inson resurslariga investisiya kiritish hisobiga qo'shimcha ijtimoiy-iqtisodiy samaraga erishish, qo'shimcha foyda olish mumkin bo'lgan inson kapitali sifatida ham namoyon bo'ladi. Shuning uchun inson omilini rivojlantirish – iqtisodiyot va jamiyatni taraqqiy ettirish, instituцional munosabatlar – oila millat, jamiyatni mustahkamlashning muhim shartidir.
Iqtisodiy nazariyada inson omili mikro– va makrodarajada o'rganiladi. Mikrodarajada inson omili biznyes va bozorning yangi imkoniyatlaridan, ishlab chiqarishning yangi mahsulotlaridan foydalanish natijasi bo'lgan qo'shimcha qiymat manbasi sifatida ko'riladi.