Kirish i-bob. Adabiyotlar sharxi

II-Bob. Farg’ona vodiysining tabiiy-geografik tavsifi
Farg’ona vodiysining tabiiy-geografik rayonlanishining Toshkent Universitetining professorlari N.P.Babushkin va N.A.Kogaylar tomonidan O’zbekiston hududini tabiiy-geografik rayonlashtirish kitobida to’la va aniq ko’rsatilgan. Vodiyning o’rtasi - katlavinasi 250-300 m dengiz sathidan balandlikda bo’lib, qora daryoga juda ko’p mayda daryolar, soylar oqib kelib qo’shiladi. Markaziy Farg’ona ilgari qumliklar bilan qoplangan. Qisqa bo’ladigan shamollar natijasida Qo’qon, Shahrixon, Andijonkabi shaharlar ularning garbiy tomonlaridagi yerlar qum changlari bilan tez qoplanib turgan. Qumliklarning ko’pchiligi atrofdagi qishloqlar, tumanlar aholisiga ularni chorva mollariga yaylov sifatida qishin-yozin xizmat qilgan. Ma’lumki, hayvonlar cho’ldagi daraxtsimon butasimon cho’l akattsiyalari, saksovullar, shuvoq va yantoqlarni yeb yo’qotadilar. Ular o’rnida uchma qumlar hosil bo’ladi. Shu sababli yengil shamolda qumlar ko’chib barxonlar va ulardan shamol to’zanlar hosil bo’lgan. Sovetlar davrida bu cho’llarning ko’pchiligi o’zlashtirilib, kanal, anhor, katta ariqlar kovlanib, ularni qirg’oqlarida, tolzorlar jiydazorlar, terakzorlar barpo etildi. Qum va shamol yo’llari to’sildi. Hozirgi vaqtda qumli cho’llar juda oz qolgan.
Vodiy atroflarining ko’pchiligi adirlar bilan o’ralgan. Adirlarning balandligi o’rtacha 550 dan 850-90 m gacha balandliklarni egallagan.
Adirlarning paski tomonlari o’zlashtirilib, qishloq va tumanlarning dehkonchilik qilinadigan yerlari, katta-katta mevali o’rikzor, bodomzor, olichazor, olma, nokzorlarga aylantirilgan. Adirlarning ba’zi baland joylari dengiz sathidan 1500-1800 m balandlikkacha ko’tarilgan.
Adirlardan keyin tog’ mintaqasi keladi. Tog’ mintaqasi akademik Z.Zokirov sistemasi bo’yicha tog’ mintaqasi deb yuritiladi. Bu mintaqa 1200-1500 m dan tortib dengiz sathidan 2500 metrgacha balandlikda bo’ladi.
Undan balandroqda yaylov mintaqasi keladi. U yerlar vodiy aholisining chorva sohasi ot, Mol, qo’y va echkilarga yaylov sifatida xizmat qiladi. Har bir mintaqani o’ziga xos tabiiy geografik joylanishi, iqlim sharoiti bor. Bunday xilma-xil iqlim tabiiy geografik joylanishi iqlim sharoiti va bunday sharoit o’simliklar olamiga o’z ta’sirini o’tkazgan. Vodiy florasi 2625 tur o’simliklarini 67 ga yaqin formatsiya yoki qoplamlarni hosil qiladi.
1951 yilda akademik Q.Z.Zokirov o’ziga xos mintaqalar jadvalini tavsiya etadi. Bu tavsiyanomada tabiat mintaqalarini o’ziga xos tabiati. O’rta Osiyo xalqlari qozoq, o’zbek, qirgiz, turkman, tojik xalqlarini tushunchalari hisobga olingan.
Bu tabiiy zonalarni terminologiyasi aytish bilanoq shu mintaqalarini tabiati, geografik o’rni kishi xotirasiga keladi. Ular:
Cho’l-suv yo’q, cho’llamoq so’zidan olingan. Bahorgi yaylov sifatida, qorako’l qo’ylari uchun yaylov hisoblanadi.
Adir - tabiati yumshoq, bir yillik o’tlar bilan bir qatorda ko’p yillik, yem-hashak bo’ladigan o’simliklar o’sadi. Bu yerlar lalmikor, dehqonchilik uchun qulay yerlardir. Bu yerlar ham mol, otlar uchun yaylov hisoblanadi.
Tou - bu tog’li rayonlarda o’rmonlar o’sadi. Qisman yaylov va pichanlar yig’ishtirib olinadi.
Yaylov - bu baland tog’li oloy, chotqol, Farg’ona, Turkiston tog’ sistemalarini yuqori qismlarida joylashgan bo’lib, haydab boqiladigan hayvonlarga yaylov sifatida foydalaniladi.