Kimyo tarixi predmeti nimani o’rganadi

258 Ekvivalentlar qonunining yaratilish tarixi haqida ma’lumot bering.
1689 yilda Gomberg V. kislota, ishqor, tuzlarning o’zaro ta’siri asosida o’rgana boshlaydi. 1768 yil G.Kavendish kislota va ishqorlar bir-biri bilan ekvivalent holda reaksiyaga kirishishini ko’rsatdi. 1777 yil K. Vensel kislota va asoslar bir-biri bilan ma’lum bir nisbatda birikishini aytadi. Nemis olimi Rixter(G.Ye.Fisher 1802-06) neytrallanish reaksiyasining miqdoriy hisoblarini, ularning nisbatlarini, ekvivalent miqdorini va shular asosida tuzlarning tarkibini aniqlab proporsional sonlar jadvalini yaratdi. 1793 yilda “Kimyodagi yangi savollar” va “Stexiometriyaning boshlanishi” asarlarini yozdi. Bularda, asosan normal va o’rta tuzlar, ularning hosil bo’lishdagi sifat va miqdor o’zgarishlarini ko’rsatdi.. Ular taklif qilgan qonun “Elementlarning bir-biri bilan birikishi va o’rin almashishi ekvivalentlariga proporsional bo’ladi” deb ifodalandi. Lekin ekvivalentning ma’nosi noma’lumligicha qoldi


259 O’zbekistonda kimyoviy bilimlarning vujudga kelishi.
O’zbekistonda meloddan avvalgi VIII-VI asrlarda temir davri bo’lib, ular Xorazm, Baqtriya, So’g’dda va Farg’ona vodiysida yaxshi o’rganilgan. Temir rudasining mis va qalayga nisbatan tabiatda ko’p uchrashi aytilgan. Miloddan avvalgi 1- minginchi yillar o’rtalarida O’rta Osiyoda zargarlik, to’qimachilik, rudalardan metallar olish rivojlandi. U asrning ikkinchi yarmi va 32 oltinchi asrning boshlarida Turk hoqonligi davrida Farg’ona va So’g’dda oltin, mis, temir, simob qazib olingan. Shu davrda har xil kimyoviy ishlar – neft, gaz, ko’mir qazib olish amalga oshirilgan. Samarqand va Buxorada oq qog’ozlar ishlab chiqarilgan, qovunlarni saqlash uchun va suvlarni yurgizish uchun qo’rg’oshinli mahsulotlardan foydalanilgan. O’rta asr boshlarida qishloq xo’jaligi, hunarmandchilik, konchilik, oyna yasash, mineralogiya, medisina va kimyo rivojlandi. O’rta asr al-kimyosining yirik vakillaridan biri Ibn Sinodir. U o’zining “Kitob ash-shifo” va “Tib qonunlari” da 100 dan ortiqroq kimyoviy toza moddalar, aralashmalar ko’pgina kislota, ishqor, shifobaxsh moddalarni tibbiyot amaliyotiga qanday ishlatishni ko’rsatdi va kimyoviy jarayonlar xaydash, qayta kristallash, tozalash, sublimasiyalash haqida fikrlar berdi. Abu Rayxon Beruniy ham kimyo faniga katta hissa qo’shgan. Uning “Kitob as-Saydana fi-t-tibb” (“Dorishunoslik”) asarida mineral dorilar haqida gap boradi. Uning kimyo haqida va u bilan chambarchas bog’liq bo’lgan geologiyaga bag’ishlangan qator asarlari dunyoga ma’lum va mashhurdir.