Kimyo tarixi predmeti nimani o’rganadi

263 Texnokimyoning rivojlanishi, Bringuchcho
Shu vaqtga kelib XVI-XVII asrda uyg’onish davri boshlanib yuzaga kelgan sosialiqtisodiy o’zgarishlar, o’z navbatida kimyoviy ishlab chiqarishni rivojlanishini ya’ni texno - kimyoni yuzaga keltirdi. Bu davrda kimyoviy jarayonlar haqidagi dastlabki tushunchalarni taklif qila boshladilar. Bringuchcho V. 10-tomlik “Pirotexnika” (1540) kitobini yozdi. Bunda: konlar, metallar va minerallarni qayta ishlash, haydashni, harbiy san’atni, Au va Ag larning olinishini, amalgamalash texnologiyasini, birinchi marta metallarni kuydirganda uning massasi ortishini aytib o’tadi, lekin uning sababini tushuntira olmadi. 16 Agrikola G. “Metallurgiya va tog’ ishlari haqida” kitobini yozadi. Bunda Saksoniya minerallaridan metallarni ajratib olish: mis, kumush, qo’rg’oshin va vismutlarni ajratib oldi. Tuzlardan esa selitralar, achchiq toshlar, kuporoslar va osh tuzining olinishini ishlab chiqdi. U alkimyoning probirka usulini tanqid qildi. Texnik kimyo rivojlanish natijasida analitik kimyoni keltirib chiqardi. Shu davrning kimyogar texnologlaridan biri Glauber N.R.dir. U benzol, nitrat kislotasi, 2NaCl+H2SO4 = 2HCl +Na2SO4 (Glauber tuzini oldi). Kimyoviy idishlarni yaratdi. Shunday qilib XVI-XVII asr texnikaviy kimyo asri bo’lib, bu davrda metallurgiya, shisha sozlash, keramika, ranglash rivojlandi. Alximiya davrining asosiy belgi va xulosalari quyidagilardan iborat.


264 Stexiometrik qonunlarning yaratilishi: Karrali nisbatlar qonunining kelib chiqishi
Ingliz olimi J.Dalton 1804 yilda moddaning tuzilishi haqidagi atom-molekulyar tasavvurlarga asoslanib, karrali nisbatlar qonunini ta’rifladi: Agar ikki element birbiri bilan bir qancha molekulyar birikma hosil qilsa, ular bir-biri bilan kichik butun sonlar kabi nisbatda birikadi .Karrali nisbatlar qonuni juda ko’p misollar bilan isbotlandi, masalan, suv tarkibida bir massa qism vodorodga 8 massa qism kislorod to’g’ri kelsa, vodorod peroksid tarkibida 1 massa qism vodorodga 16 massa qism kislorod to’g’ri keladi. Karrali nisbatlar qonunining mavjudligi atomistik nazariya 26 asosida quyidagicha izohlanadi: bir elementning bir atomi ikkinchi elementning bitta, ikkita, uchta va hokazo sondagi atomlari bilan birika oladi va aksincha.,birinchi elementning ikkita atomi ikkinchi elementning bitta, ikkita va hokazo sondagi atomlari bilan birikishi mumkin. Bu qonun bir necha birikmalar hosil qilgan elementlar tarkibi va og’irligi bilan farqlanishi asosida o’rganildi. Bu farqning sifat o’zgarishlariga olib kelishi aniqlandi.