«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Vodorodli birikmalari
VIIA guruh elementlari asosan H₂E formulaga ega vodorodli birikmalarni hosil qiladi.
Oltingugurt atomlari ketanatsiya xossasiga egaligi sababli, bu elemenning bir necha vodorodli birikmlari mavjud, bunday birikmalarda oltingugurt o’zaro bog’lanib uzun zanjir hosil qiladi, vodorod atomlari esa terminal oltingugurt atomiga bog’langan bo’ladi. Masalan, H₂S₂ (suyuqlanish temperaturasi -88^oC, qaynash temperaturasi 74,5^oC) va H₂S₆. Ushbu turdagi birikmalar sulmfanlar deb ataladi.
H₂O molekulasining H₂E tarkibli boshqa birikmalarga qaraganda yuqoriroq qaynash temperaturasiga ega ekanligi, suvdagi kuchli vodorod bog’lanish bilan tushuntiriladi. Hosil bo’lish issiqligiga ko’ra, bu elementlar vodorodli birikmalarining turg’unligi guruhda yuqoridan pastga tushishi bilan kamayib boradi. Bu hodisa yuqoridan pastga tushush bilan elementlarning radiusi ortishi va vodorod atomining 1s orbitali bilan elektron taqsimlanish qiyinlashishi bilan tushuntiriladi. SHu yo’nalishda vodorodli birikmalarning kislotalik xossasi ham ortib boradi. Suv molekulasining bog’ burchagi sr3 gibrid orbitallarining qiymatiga yaqin natijani ko’rsatadi, biroq guruhning boshqa elementlar vodorodli birikmalaridagi valent burchak 90o atrofidagi qiymatlarni qabul qiladi.
Vodorod sulьfid turli xil yo’llar orqali olinishi mumkin. SHulardan eng oddiysi metall sulьfidiga kislota ta’sir ettirib, bu maqsadda ko’pincha qo’rg’oshin sulьfiddan (galen)dan foydalaniladi.

Yuqorida ta’kidlab o’tilganidek, selen va tellurning vodorodli birikmalarining hosil bo’lish effektlari, shu birikmalarni elementlardan sintez qilinishiga yo’l qo’ymaganligi sababli, ularning vodorodli birikmalari tegishli selenid va telluridlarga kislota ta’sir ettirib turib olinadi.

H₂E tarkibli birikmalar suvda oz miqdorda dissosiyalanadi, biroq ikkinchi bosqich juda sekin boradi. Tarkibida Ye2- tutgan eritmalar, o’zlarida ishqoriy hossani namoyon qiladi.