«kimyo» kafedrasi “umumiy kimyo” fanidan

Fosfor birikmalari. Fosfor vodorod bilan o’zaro ta’sirlashmaydi. Uning vodorid bilan hosil qilgan birikmalari bevosita yo’l bilan olinadi. PH₃ fosforning metallar bilan hosil qilgan birikmalariga HCl ta’sir ettirilgandahosil bo’ladi.
Mg₃P₂ + 6HCl = 2PH₃ + 3MgCl₂
PH₃-rangsiz, zaharli gazdir. Fosfor kislorod bilan birikib P₂O₃, P₂O₅ hosil qiladi. P₂O₅ sovuq suvda eriganda HPO₃ hosil bo’ladi.
P₂O₅ + H₂O = 2HPO₃
HPO₃ qizdirib H₃PO₄ olish mumkin:
HPO₃ + H₂O = H₃PO₄ 2H₃PO₄ = H₄P₂O₇+ H₂O
P₂O₅ + H₂O = 2HPO₃ metafosfat kislota
P₂O₅ + 2H₂O = H₄P₂O₇ pirofosfat kislota
P₂O₅ + H₂O = H₃PO₄ ortofostat kislota
Sanoatda H₃PO₄ olinishi.
Ca₃(PO₄)₂ + 3H₂SO₄ = 3CaSO₄ + 2H₃PO₄
H₃PO₄ suvda yaxshi eriydigan rangsiz kristalldir. H₃PO₄ yuqori musbat valentlik namoyon qilganligi uchun qaytaruvchi bo’la olmaydi. H₃PO₄ uch negizli kislota bo’lganligi uchun normal tuzlar Ms: uchlamchi va ikkilamchi qator nordon tuzlar, Na₂HPO₄ va NaH₂PO₄ birlamchi Na₃PO₄ ya’ni natriy digidrofosfat hosil qiladi.
Uglerod. Uglerod tabiatda erkin holatda, birikmalar holatda uchraydi. Erkin holatdagi uglerod ikki xil allotropik shakl o'zgarish: olmos va grafit hosil qiladi. Olmos rangsiz tiniq, zichligi 3,5 g/sm³ ga teng. Olmosning shisha kesish uchun, tog’ jinslari burg’ilanadigan asboblar uchun ishlatilishi uning qattiqligiga asoslangan. Silliqlangan olmos brilliant deyiladi. Olmosning kristall panjarasida uglerodning har bir atomi o’zidan teng oraliqda va muntazam tetraedrning burchaklarida turgan boshqa 4ta uglerod atomi bilan kovalent bog’langan. Olmos sun'iy yo'l bilan 2000ºC ga yaqin temperature va 100000 atm bosim ostida grafitdan hosil qilinadi. Grafit to’q kilrang, yumshoqdir, zichligi 2,2 g/sm³ grafit elektrni o’tkazadi, qiyin suyuqlanadi. Ular elektrodlar va olovbardosh tigellar tayyorlash uchun ishlatiladi. Qalamlar tayyorlash uchun ham foydalaniladi. So’nggi vaqtda grafit yadro reaktorlarida neytronlar harakatini susaytiruvchi vosita sifatida ishlatiladi. Grafitda C atomlari parallel tekisliklarda joylashgan muntazam olti burchaklarning burchaklarida turadi. Ikki tekislik oralig’i olti burchakning burchaklarida turgan atomlar oralig’iga qaraganda katta, shu sababli tekisliklar orasidagi bog’lanish 1ta tekislikda yotgan atomlar orasidagi bog’lanishga qaraganda bo’shroq, uglerodli birikmalarda pista ko’mir, qurum, koks va suyak ko’miri tarzidagi qora ugleord olinadi. Qora C tuzilishidan grafitga o’xshaydi. Pista ko’mir va qora uglerodning boshqa turlarida adsorbsilash xossalari kuchlidir. Uglerod inert, yuqori temperaturada aktiv bo’lib qoladi, ba’zi metallar va metalloidlar bilan ta’sirlashadi. Uglerod ikkita oksidi CO₂, CO ma’lum. CO₂ yoqilg’ini yondirishda, o’simlik hayvonot qoldiqlarining chirishida, nafas olishda hosil bo’ladi.