Kimyo fani bo‘yicha o‘zbekiston respublikasi uzluksiz ta’lim milliy o‘quv dasturlari ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi

Laboratoriya ishi.
1. Monokarbon kislotalarni: a) tuzlardan, b) spirtlarni oksidlash natijasida olish.
2. Chumoli va sirka kislotalarning oksidlovchilar bilan reaksiyasi.
3. Benzoy kislotani olish.
III.4. Murakkab efirlar. Yog‘lar. B1+ (6 soat)
III.4.1. Murakkab efirlar, ularning karbon kislotalarga izomer ekanligi. Eterifikatsiya 
reaksiyaning mexanizmi. Efirlarning kislotali va ishqoriy muhitdagi qaytar va qaytmas 
gidrolizi. Murakkab efirlarning olinishi: a) kislotalarning tuzlaridan olish; b) kislotalarning 
galogenangidridlari va angidridlaridan olish. Murakkab efirlarning ayrim namoyondalari. 
Meva essensiyalari-murakkab efir sifatida, murakkab vinil efirlari, mum.
III.4.2. Glitseridlar (yog‘lar), ularning tuzilishi, xossalari, biologik funksiyalari. 
Ozuqa yog‘larning organizmda o‘zgarishi. Yog‘larning gidrolizi. Moylarni gidrogenlash 
va salomaslar (margarin) tayyorlash. Yog‘larni ishqoriy muhitda gidrolizlash yo‘li bilan 
sovun olish. Sovunning yuvish mexanizmi. Sirt faol moddalar haqida tushuncha. Sun’iy 
yuvish vositalari (SYuV) va atrof-muhitni SYuVlaridan muhofaza qilish muammolari.
[1]: Mavzuga doir misol va masalalar yechish.;
[2]: Mavzuga doir misol va masalalar yechish.
Laboratoriya ishi
1. Sirka etil va izoamil efirlarini olish
2. Arsetilsalitsil kislota (aspirin)ning sintezi
3. Aspirinning gidrolizi
4. Stearindan sovun olish, stearin kislotani olish. Sovunning gidrolizi

---

122
III. 5. Uglevodlar. B1+ (18 soat)
III. 5.1. Uglevodlar klassifikatsiyasi. Polioksialdegidlar va polioksiketonlar.
Monosaxaridlar va polisaxaridlar. Oligosoxaridlar va yuqori molekular uglevodlar.
III. 5.2. Monosaxaridlar (C
n
H
2n
O
n
) - aldozalar va ketozalar. Uglerod atomlarining 
soniga qarab tetrozalar, pentozalar, geksozalarga bo‘lish. Aldogeksozalar: glukoza, 
galaktoza, mannoza va boshqalar.
Ketogeksozalar: fruktoza va boshqalar.
III. 5.3. Glukozaning suvli eritmalaridagi tautometr ko‘rinishi: ochiq (aldegid) shakli, 
ikkita siklik (besh a’zoli va olti a’zoli) shakllar orasidagi qaytar, muvozanat holatida 
bo‘lishi.
III. 5.4. Fruktozaning eritmadagi tautomer holatlari.
III. 5.5. Glukoza va fruktoza misolida geksozalarning kimyoviy xossalari: 
monosaxaridlarning kislotali neytral va ishqoriy sharoitda oksidlanish-qaytarilishi. 
Glukozalar, efirlari. Glukozaning spirtli, sut kislotali va moy kislotali bijg‘ishi.
III. 5.6. Monosaxaridlarning hosil bo‘lish jarayonlari: fotosintez (nCO
2
+nH
2
O, hv); di-
va polisaxaridlarning gidrolizi; olti atomli spirtlarning chala oksidlanishi. 
III. 5.7. Disaxaridlar (biozalar). Ularning klassifikatsiyasi, gidrolizi. Saxaroza, uning 
tuzilishi, xossalari, Saxaroza oksidlanmaydigan uglevod ekanligi. Laktoza oksidlanadigan 
uglevod ekanligi. Maltoza oksidlanadigan uglevod ekanligi.
III. 5.8. Polisaxaridlar – kraxmal va selluloza. Kraxmal tarkibini tashkil etuvchi 
polisaxaridlar: amiloza va amilopektinlar chiziqli va tarmoqlangan tuzilishga ega 
ekanligi. Ularning makromalekulalaridagi 
α
– 
glukozid bog‘lari.
Selluloza tarkibini tashkil etuvchi 
α
D-glukozalar oralig‘idagi 
β 
- glukozid bog‘lari. 
Polisaxaridlarning qaytariluvchilik xossasiga ega emasligi. Kraxmalning kislota va 
fermentlar ta’sirida gidrolizi. Sellulozaning murakkab efirlari – nitroselluloza, atsetil 
selluloza.