Kimyo fani bo‘yicha o‘zbekiston respublikasi uzluksiz ta’lim milliy o‘quv dasturlari ta’lim sifatini nazorat qilish davlat inspeksiyasi

1. Kimyoviy jarayon va hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish 
kompetensiyasi:
Gaz, neft va toshko‘mir tarkibini farqlay oladi. Sanoatda uglevodorodlarning tabiiy 
manbalaridan kerakli xomashyoni sanoat miqiyosida ajratib olish usullari tushunchaga 
ega bo‘ladi. O‘rganilgan kimyoviy bilim va tushunchalarni kundalik hayot va nostandart 
vaziyatlarda qo‘llay oladi.
2. Kimyoviy bilimlar va asboblardan amaliyotda foydalanish kompetensiyasi:
Mustaqil ravishda internet va qo‘shimcha adabiyotlardan mavzuga tegishli axborot
to‘play oladi va yig‘ilgan ma’lumotlarni taqqoslash natijasida xulosa chiqara oladi.
3. Tajribalar o‘tkazish, kimyoviy jarayonlarni kuzatish va xulosalar chiqarish 
kompetensiyasi:
Neft va gaz sanoatiga tegishli kimyo-texnologik jarayonlarni aks ettiruvchi sxema va 
jadvallardan to‘g‘ri foydalana oladi va tahlil qiladi.
III. Kislorodli organik birikmalar B1+ (62 soat)
III.1. Gidroksil guruhi tutgan organik birikmalar. 
B1+ (12 soat)
III.1.1. Spirtlar. Bir atomli to‘yingan spirtlarning gomologik qatori, kimyoviy va 
fazoviy tuzilishi. Funksional guruh. Vodorod bog‘lanish tufayli assotsiatlar hosil bo‘lishi. 
Spirtlar nomenklaturasi. Birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi spirtlar.
III.1.2. Bir atomli to‘yingan spirtlarning olinishi va kimyoviy xossalari (aktiv 

---

120
metallar, galoidvodorodlar bilan reaksiyasi, degidrotatsiyalanishi, oksidlanishi va 
yonishi). Spirtlarda nukleofil almashish reaksiyalari. Molekulalararo va ichki molekular 
degidratatsiya mahsulotlari. Etanol, metanol va boshqa spirtlarni sanoatda sintez qilish. 
Glukozaning fermentativ bijg‘ishi natijasida etil spirtlarining hosil bo‘lishi. Spirtlarning 
ishlatilish sohalari.
III.1.3. Ko‘p atomli spirtlar, tuzilishi, atomlar orasidagi o‘zaro ta’sirlashuv, ichki 
koordinatsion birikmalar hosil qilish xossalari. Etilenglikol va glitserin, olinishi muhim 
xossalari va ishlatilishi.
III.1.4. Fenollar. Kimyoviy va fazoviy tuzilishi. Uning benzol halqasida o-va p- holatiga 
yo‘naltirish xususiyati. Fenolni kumol usulida olinishi va ishlatilishi. Fenolni toshko‘mir 
smolasidan, aromatik galogen hosilasidan olinishi. Xossalari oddiy va murakkab 
fenolyatlarni hosil bo‘lishi. Gidrogenlash, galogenlash, sulfolash, nitrolash reaksiyalari, 
termoplastik va termoreaktiv polimerlar olish xususiyatlari. Ikki atomli (pirokatexin, 
rezorsin va gidroxinon) va uch atomli (pirogallol, oksigidroxinon va fluroglyutsin) 
fenollar. Tarkibida fenol tutgan mahsulotlardan atrof-muhitn muhofaza qilish.
III.1.5. Oddiy efirlarning kimyoviy va fazoviy tuzilishi. Spirt va oddiy efirlarning 
izomeriyasi. Ulardagi o‘xshashlik va farqlar. Nomenklaturasi, alifatik va aromatik oddiy 
efirlar. Oddiy efirlarning olinish usullari. Fizikaviy xossalari. Kimyoviy xossalari: oddiy 
efirlarning mineral kislotalar ta’sirida parchalanishi, oksidlanish natijasida gidroksidlar 
va peroksidlar hosil bo‘lishi. Ayrim namoyondalari: dietil efir, butilvinil efir (vinilen).
[1]: Mavzuga doir misol va masalalar yechish.;
[2]: Mavzuga doir misol va masalalar yechish.