Kelishildi

Ko‘krak qafasi aylanasini o‘lchash tekshiriluvchi qo‘larini pastka tushirib tik trugan xolatda santimetr lineykasi bilan o‘lchanadi. Ko‘krak qafasi aylanasini maksimal nafas olganda, to‘liq nafas chiqarganda va tinch xolatda o‘lchanadi, tekshiriluvchi tik turishi, yelkalarini ko‘tarmasligi kerak. Ko‘krak qafasi ekskursiyasi o‘rtacha 4-5sm erkaklarda,4-7sm ayolarda bo‘ladi

.

Dinamometriya mushaklar kuchini o‘lchash.Odatda qo‘l kaft mushaklar kuchi va bel mushaklar kuchi o‘lchanadi.




Jismoniy rivojlanishni baholash usullari

• 
  indeks, yoki ko‘rsatkichlar;
  
• 
  standart va antropometrik profilar;
  
• 
  korrelyasiya;
  
• 
  persentiley.
  

Indeks usuli Shifokor nazorati amaliyotida asosan omaviy tekshiruvlarda jismoniy rivojlanish haqida boshlang‘ich ma'lumotlar yig‘ishda qo‘llaniladi.Eng ko‘p ishlatiladigan indekslar:

Pirke

Pine

Erisman

 Vazn-bo‘y (Ketle, Megoni ,Broka-Brugsha )

Hayotiy

Kuch

Pirke (Beduzi) indeksi hisoblash formulasi:

D – D_c

D_c ^X 100

D –tik turganda bo‘y uzunligi; D_c – o‘tirganda bo‘y uzunligi. Ko‘rsatkichdan oyoqni nisbiy uzunligi haqida bilamiz: menee 87% - oyoqlar uzunligi kichik (og‘irlik markazi pastda); 87 – 92% - proporsional; bolee – 92% - oyoqlar gavdaga nisbatan uzun (og‘irlik markazi yuqorida).

Pine indeksi formulasi : D-(M+O), D – tik turganda bo‘y uzunligi; M – tana vazni; O – ko‘krak qafas aylanasi. Indeks ko‘rsatkichi 10kam tana tuzilishi mustahkam, 10 – 20gachch – yaxshi, 21 – 25gacha – o‘rta, 26 – 35gacha – zaif, 36dan yuqori – juda zaif.

Ketle indeksi formulasi IMT= M : D, gde M – tana vazni kg; D – bo‘y uzunligi m².

18,5 kg/m² kam – vazn yetarli emas; 18,5dan 24,9gacha- normal vazn; 25dan 29,9 gacha–ortiqcha vazn va 30 yuqori–semizlik.

Hayotiy indeks. O‘pka tiriklik sig‘imini ( ml)tana vazniga bo‘linadi ( kg). Erkaklarda 50-65 ml/kg; Ayolarda 40 -56 ml/kg bo‘lishi kerak.

va boshqalar.

Antropometrik standartalar usuli.

Standartldar bu umumiy yoki guruhli o‘rtacha qiymat bo‘lib, tekshiriluvchi guruh belgilarini o‘rtacha qiymatini ifodalaydi. Sportchilar bo‘y belgisi bo‘ycha o‘rtacha qiymatlari bo‘y standarti bo‘ladi. Xar bir belgi bo‘ycha mos jadvalda mos keluvchi qatorida o‘rta arifmetik qiymat(M) va o‘rta kvadrat og‘ish M(sigma) ko‘rsatiladi. Shu ko‘rsatilgan qiymatlarga belgilar bo‘ycha guruhga mos kelishni aniqlas bo‘ladi. Tekshiririluvchini antrpometrik ko‘rsatkichlarini guruh standart o‘rtacha qiymatiga solishtirib, grafik tasviri antropometrik profilini tuziladi.

Korrelyasiya usuli.

Jismoniy rivojlanishni ko‘plab ko‘rsatkichlari tana uzunligi, tana vazni, ko‘krak qafasi aylanasi va O‘TS birbiri bilan bog‘liq bo‘ladi, shu bog‘liqlik darajasi korrelyasiya kofitsentida ifodalanadi. R 1teng bo‘lishi kerak, +1 bog‘liqlik to‘g‘riligini bildiradi, –1 qarama qarshi bog‘lanish bildiradi.Ikkinchi, boshqa belgi bo‘ycha regressiya kofitsenti topilib, olingan kofitsentlar belgilar o‘rtasida korrelyasiyani aniqlaydi,tablitsa va nomogramalar orqali jismoniy rivojlanishni baholanadi.

Jismoniy rivojlanishni baholash sport bilan shug‘ulanuvchilar to‘g‘ri tavsiyalar berishga yordam beradi.
14.2. Taxliliy qism

Mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari:
“Aqliy hujum usuli”

Usulni asosiy koidalari:

• 
  fikrlash qobiliyatini shakllantirishini to‘xtatib qo‘yadigan tanbeh va kamchiliklarni aytmaslik;
  
• 
  uziga xos sifatli g‘oyalarni shakllanishni rag‘batlantirish;
  
• 
  turli takliflarni yechish;
  
• 
  g‘oyalarni kombinatsiyalash, ularni rivojlantirish;
  
• 
  qiska javoblar, argumentatsiyasiz;
  
• 
  guruhni ikki guruhga bo‘lish: fikr beruvchilar va fikrni rivojlantirish;
  

Ushbu uyin o‘zining fikrinini nuqtai nazarini shakllantirishga, optimal yechim hosil qilishga qaratilgan.

Savolar:

1.Shifokor nazorati asosy maqsad va vazifalari.

2.Jismoniy rivojlanish baholashni indeks usulari.

3.Shifokor nazoratida tibbiy ko‘riklar va jismoniy tarbiya bilan shug‘ulanish guruhlari.

Xar bir gurux boshqa guruxlarni baxolaydi. Xar bir talab bo‘yicha tulik bajarilsa

15-ball

Gurux №	Tushunarli va aniq javob (5)	Ko‘rgazma-lilik (5)	Reglamentga amal qilish (2,5)	Gurux faolligi (2,5)	Jami ball
1.
2.

Baxolash mezoni:

Maksimal ball 15	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6ball
100%-86%	85%-73%	70-56%	53%-46%	43% va undan kam

14.3. Amaliy qism

Jismoniy tarbiya bilan shug‘ulanuvchi va oddiy sportchi shaxslarni tekshirish.

• 
  pasport ma'lumotlari,
  
• 
  hayot anamnezi,
  
• 
  sport anmnezi,
  
• 
  yaqin sport anmnezi ma'lumotlari,
  
• 
  antropometrik ma'lumotlari
  
• 
  tashki ko‘rik ma'lumotlari
  

to‘g‘ri o‘tkazish va bayonnomasini to‘ldirish.

Shifokor nazorati fani bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarni baholash mezonlari.

Joriy nazoratni Amaliy qismi – 40% tashkil qiladi.

Maksimal 20 ballga teng.

Shifokor nazorati bo‘yicha o‘zlashtiriladigan har bir amaliy ko‘nikma 5-15 bosqichda amalga oshiriladi va maksimal 100 ball bilan baholanadi.

Amaliy ko‘nikmalar qadamma-qadam bajarilishida hatolar qilinganda qadam ballidan xatosiga qarab 1-4 gacha yoki bajarilmagan qadam hisobidan 5dan-10 ballgacha olib tashlandi.

Oxirgi qo‘shilgan ballar summasidan quyidagi koeffitsient bilan hisoblanadi.

20 * x/100 koeffitsientga o‘tkaziladi.

Masalan: talaba 80 ball olsa amaliy ko‘nikmani joriy baholashdagi balli 16 ga teng bo‘ladi. 16 ball yoki joriy baholashni 38%tashkil etadi.

Joriy baholash
Nazariy qism – 25% 12.5 maks ball	Analitik qism – 30% 15.0 ball	Amaliy qism – 40% 20 ball	TMI – 5% 2.5 ball.

15. Bilim, ko‘nikma va bilishlarni nazorat shakllari

-Og‘zaki javob

-Bahsda aktiv ishtrok etish

- Yozma javob natijalari

- Test masalalarini yechish

- Amaliy ko‘nikmalarni bajarish

Talabalar bilmi, ko‘nikma va maxoratini baholashda qo‘llaniladigan nazorat mezonlari.

№	Baxo	a'lo	yaxshi	urta	konikarsiz	yomon
	O‘zlashtirish % hisobida	100%-86%	85%-71%	70- 55%	54%-37%	36% va undan kam
1	Nazariy qism	25-24ball	23-22 ball	21-19 ball	18-17 ball	15 ball
2	Analitik qisim	15-14 ball	13- 12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
3	Amaliy ko‘nikmalar	40-35ball	35-30 ball	30-25ball	25-15 ball	14ball

JN baholash mezonalari

№ №	O‘zlashtirish%	Baho	Talabaning bilim darajasi
1.	86– 100%	A'lo«5»	Talaba mavzu bo‘ychi ijodiy fikrlay oladi va yangi materiallar bera oladi, mustaqil mushoxada yuritadi, to‘liq mavzini asolaydi, nazariy savolarga aniq va batafsil javob beradi. Sport tibbiyotida qo‘llaniladigan tibbiy ko‘rik turlari biladi va vrach nazorati fani, vazifalari aniq biladi. Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivojlangan-likni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay oladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniklay oladi, natijalarini kompleks baxolaydi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadama-qadam to‘g‘ri bajararadi.Vrach nazorati(061/u shakl) mavzusiga oid kismini to‘ldiradi va interpritatsiya kiladi.Erkin tasavvurga ega bo‘ladi, kerak bo‘l-ganda o‘qituvchi bilan o‘z fikrini almasha oladi.Bilim va malakalarni yangi holatlarda tanish va nostandart topshi-riqlarni, muammoli holatlarni yechish uchun qo‘llaydi. Mustaqil ijodiy izlanishni olib borish va bilimlarni izlab topish, ularni yangi holatlarda qo‘llash malaka va ko‘nikmalarini shakllantira olidi va tushuntiradi, asoslaydi, umumlashtiradi, ishonchli dalillar keltiradi, solishtiradi va taqqoslaydi, xulosalar chiqaradi.
2.	86-90%		Talaba mavzuni mohiyatini tushutira oladi, nazariy bilish darajasini aytib bera oladi.Sport tibbiyotida qo‘llaniladigan tibbiy ko‘rik turlari biladi va vrach nazorati fani, vazifalarini tushintirib beradi. Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivojlanganlikni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay oladi, antropo-metriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniklaydi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri bajaradi, natijalarini kompleks baxolaydi.Vrach nazorati(061/u shakl) mavzusiga oid kismini to‘ldiradi va interpritatsiya kiladi. Muammoni mustaqil ajratib va uni yechishga, tadqiqotchilik va izlanuvchanlik faoliyatiga tayyorgarlik harakat qiladi.
3.	81-85%	Yaxshi “4”	Mustaqil mushoxada yuritadi,olgan nazariy va amaliy bilimini amalda qo‘llay oladi, o‘qituvchining ayrim vaqtlarda yordamiga muxtojlik seziladi, o‘zi aniq fikrlarni bera oladi, mavzuning mohiyatini yetarli darajada tushuntira oladi, mavzuga yetarli darajada bilimga ega bo‘lib, o‘qituvchi yordamida o‘z fikrni aytib beradi, to‘liq bo‘lmasada mavzu bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘ladi.Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivojlanganlikni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay oladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniklaydi, natijalarini kompleks baxolashda qiynaladi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri baja-radi, lekin natijalari baholashda mulohaza yurgizishda qiynaladi.Puls xarakterini,chastotasini aniqlash, arteriyal qon bosimni o‘lchash, mushak kuchini,o‘pka tiriklik sig‘imini aniqlash.
4.	76-80%		Talaba mustaqil mushoxada yuritadi,olgan nazariy va amaliy bilimini amalda qo‘llay oladi, faqat o‘qituvchining yordamiga muxtojlik seziladi, birok goh-gohida aniq fikrlarni bera oladi, mavzuning mohiyatini yetarli darajada tushuntira oladi, mavzuga yetarli darajada bilimga ega bo‘lib, o‘qituvchi yordamida o‘z fikrni aytib beradi, to‘liq bo‘lmasada mavzu bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘ladi.Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivojlanganlikni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay oladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniklaydi, natijalarini kompleks baxolashda qiynaladi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri bajaradi, lekin natijalari baholashda mulohaza yurgiza olmaydi, ishonchli dalilar keltiraolmaydi.
5.	71-75%		Talaba olgan nazariy va amaliy bilimini amalda qo‘llay oladi, faqat o‘qituvchining yordamida mavzuning mohiyatini yetarli darajada tushuntira oladi, mavzuga yetarli darajada bilimga ega bo‘lib, o‘qituvchi yordamida o‘z fikrni aytib beradi, mavzu bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘ladi.Mustaqil ishlashda kamchiliklar bo‘ladi.Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivojlanganlikni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay oladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniklaydi, natijalarini kompleks baxolashda qiynaladi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri baja-radi, lekin natijalari baholashda mulohaza yurgiza olmaydi, ishonchli dalilar keltiraolmaydi.
6.	66-70%	Qoni-qarli “3	Mavzuning mohiyatini tushunadi, to‘liq taxlil qilib bera olmaydi, aniq bilish darajasi yetarli emas, o‘qituvchining qo‘shimchalari zarur, bilish, aytib berish darajasi yetarli darajada emas, mavzu yuzasidan yetarli darajada to‘liq tasavvurga ega bo‘lmaydi, fikrni boyitsa va yordamchi vositalardan keyin taxlil qilib boyitsa bo‘ladi. Amaliyotda sportchilarni salomat-lik holatini, jismoniy rivojlanganlikni va ichki organlar-ning funksional holatini aniqlay oladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniklay olmaydi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri bajara olmaydi.
7.	59-65%		Mavzuning mohiyatini tushunadi, taxlil qilib bera olmaydi, aniq bilish darajasi yo‘q, o‘qituvchi tushintirishga qarmasdan mavzu yuzasidan yetarli darajada to‘liq tasavvurga ega bo‘lmaydi. Savollarga noto‘liq, xatoliklar bilan javob beradi. Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivoj-langanlikni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay olishga qiynaladi va ko‘p xato qiladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniqlay olmaydi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri bajara olmaydi. Qo‘yilgan savollarning yarmiga javob berilgan.
	55-58%
			Mavzuning mohiyatini tushunamydi, taxlil qilib bera olmaydi, aniq bilish darajasi yo‘q, o‘qituvchi tushintirishga qarmasdan mavzu yuzasidan yetarli darajada to‘liq tasavvurga ega bo‘lmaydi. Savollarga noto‘liq, xatoliklar bilan javob beradi. Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivojlanganlikni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay olishga qiynaladi va ko‘p xato qiladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniqlay olmaydi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri bajara olmaydi. Qo‘yilgan savollarning yarmiga ham javob beraolmaydi
9.	50-54%	Qoniqar-siz «2»	Savolga javob beraolmaydi. Mavzu haqidi tushincha yo‘q, mavzu yetarli darajada yoritib bera olmaydi, nazariy va amaliy bilimning usulublarini ajrata olmaydi. Talaba bilan doimiy dars davomida o‘qituvchi ishlashi kerak. Oldingi darslardagi talabaning samaradorligi taxlil qilinishi kerak. Tarqatma materiallar, vaziyatli masalalarni o‘qituvchining to‘liq ishtiro-kida ishlash tartibini bilishi mumkin. Amaliy bilimlarni qo‘llay olmaydi.
10.	31-49%		Savolga javob beraolmaydi. Mavzuni bilmaydi, savollarga javobni almashtirib beradi. Mavzu mutloqo o‘zlashtirilmagan, holatiy masalalar va testlar yechilmagan. Amaliy ko‘nikmalar o‘zlashtirilmagan, umuman bajarilmaydi.
11.	20-30%		Talaba faqat talab qilingan kiyimda, daftar va kitob bilan mashgulotga qatanshadi.

16. Mashg‘ulotning xronologik xaritasi

Mashg‘ulot bosqichlari va vaqti (270)	Foaliyat mazmuni
	Ta'lim beruvchi	Ta'lim oluvchi
1- bosqich Mashg‘ulotga kirish (20daq)	1.1. Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni yetkazadi. Mashg‘ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.2. Mavzu bo‘yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro‘yxatini aytadi.	Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. Asosiy (240daq) Nazariy qism (90daq) Analitik qism (70daq). Amaliy qism (60daq).	2.1. mavzusini muxokamasini boshqardi, mavzuni izohlaydi, talabalarga ko‘rgazmali qurollarni ko‘rsatadi, savolar beradi, nazariy qism bo‘ycha xulosa qiladi. 2.2.Olingan nazariy bilimlarni mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari, testlar, vaziyatli masalalar bilan mustahkamlab, baholaydi. Talabalar mustaqil ishlash uchun vazifa beradi, olingan ma'lumotlarni asosiylariga etibor qaratadi va daftarga qayd qilishini talab qiladi. 2.3.Amaliy ko‘nikmalarni to‘g‘ri bajarishni tashkil etadi. Olingan natijalarini muxokamasini eshtadi.	Javob beradilar Yozadilar. Jadvalar bilan ishlaydilar Guruhlarda ishlaydilar, Olingan ma'lumotlarni daftarga qayd va taqdimot qiladilar
3 etap Yakuniy xulosa qism 20 min	3.1.Mavzu bo‘yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e'tiborini qaratadi. 3.2. Guruhlar ishini (alohida ishtrokchilarni) baholaydilar, o‘zaro baholash natijalari bo‘yicha xulosa qiladi, o‘quv mashg‘ulotining maqsadga erishish darajasini tahlil qiladi. 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uning baholash mezonlarini yetkazadi Keyngi mashg‘ulotlga tayorlanish uchun vazifalar beradi.	O‘z-o‘zini, o‘zaro baholashni o‘tkazadilar. Savol beradilar Topshiriqni yozadilar.

17. Nazorat uchun savolar

Shifokor nazorati fani va ish mazmuni.

2.Shifokor nazoratining vazifalari.

3.Jismoniy mashqlarning qo‘llanilish yo‘nalishlari va maqsadi.

4.Tibbiy tekshiruvning 3 ta turini ko‘rsating va tushuncha bering.

5. Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilar qaysi ko‘rsatkichlari bo‘yicha asosiy tibbiy guruhga yuboriladi?

6. Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilar qaysi ko‘rsatkichlari bo‘yicha tayyorlov tibbiy guruhga yuboriladi?

7. Jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilar qaysi ko‘rsatkichlari bo‘yicha maxsus tibbiy guruhga yuboriladi?

8.Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ulanuvchilar jismoniy rivojlanganligini aniqlash qanday ahamiyatga ega?

9.Jismoniy rivojlanganlikning qaysi ko‘rsatkichlari antropometriya bilan aniqlanadi?

10. Bo‘yni o‘lchash o‘tkazish metodikasi.

11. Vazni o‘lchash o‘tkazish metodikasi.

12. Ko‘krak qafasi aylanasini o‘lchash o‘tkazish metodikasi.

13. Mushaklar kuchini (dinamometriya) o‘lchash o‘tkazish metodikasi.

14. O‘pkaning tiriklik sig‘imini o‘lchash o‘tkazish metodikasi.

15. Standart usuli bo‘yicha jismoniy rivojlanganlikni baholash.

16. Indekslar usuli bo‘yicha jismoniy rivojlanganlikni baholash.

17. Korrelyasiya usuli bo‘yicha jismoniy rivojlanganlikni baholash.

18. Somatoskopiya qanday maqsadda o‘tkaziladi?

19. Ko‘krak qafasi shakllari.

20. Oyoq shakllari.

21. Qomat turlari.

22. Oyoq tovonlari shakllari aniqlash qanday ahamiyatga ega?

23. Platografiya usuli qanday o‘tkaziladli?

24. Antropometriyaga nimalar kiradi?

25. Tashqi ko‘ruvga nimalar kiradi?

26. Kalipometriya usuli va qo‘llashdan maqsad.

27. Yog‘ yig‘ilishining rivojlanish darajasi.