Kelishildi

14.2. Taxliliy qism

Mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari:

Vrach-pedagogik nazorat (ShPN ). Xolsizlanish (toliqish) va haddan tashqari shug‘ulanishni diagnostikasi mvzusi bo‘ycha .

«BIRGALIKDA O‘QIYMIZ» TeXNIKASI

Birgalikda o‘qish: o‘quv guruhi kichik guruhlarga bo‘linadi. Har bir kichik guruh o‘rganilayotgan mavzuning ma'lum bir sohasida ekspert bo‘ladi va boshqalarni o‘rgatadi.

Har bir guruhning maqsadi boshqa barcha guruhlar ishtirokchilari mavzu savollarini to‘la hajmda egallab olishdan iborat.

«Birgalikda o‘qiymiz» texnikasidan foydalangan
holda guruhlarda ishni tashkil etish jarayonining tuzilishi

1. Bilim darajasiga qarab 3-5 kishidan iborat bo‘lgan har xil turdagi guruhlar tuziladi.



2. Har bir guruhga bitta topshiriq beriladi –umumiy mavzuning bir qismi, uning ustida butun o‘quv guruhi ish olib boradi hamda tayanchlar – ekspert varaqlari – taqdim etiladi.



3. Har bir guruh ichida umumiy topshiriq taqsimlanadi.



4. Hamma yakka tartibdagi topshiriqni bajaradi.



5. Barcha guruh a'zolarining mini-ma'ruzalari tinglanadi. Umumiy natija (butun ekspert varag‘i bo‘yicha savollar javobi)ni shakllantiradi va uni taqdimotga tayyorlashadi.



6. 
   Spiker yoki guruh barcha a'zolari birgalikda bajargan ish natijalarini taqdimot etishadi.
   

2-ilova

3-ilova

Ekspert guruhlar ish natijalarini baholash mezonlari

Mezonlar	Maks. ball	Guruh natijalarini baholash
		1	2	3	4	5	6
Axborotning to‘liqligi	1,0
Axborotning grafik shaklda ifoda etilishi	0,6
Guruhning faolligi	0,4
Bal Talabalarning maksimal summasi, jami	2

4-ilova

Bilmilarni faollashtirish uchun savollar

1 Vrach pedagogik nazorat qanday izlanishlardan tashkil topgan.

2.ShPN kim tomoni o‘tkaziladi. ShPN o‘tkazishdan asosiy maqsad.

3.Jismoniy yuklamalarni ta'sirida organizmda qoldiradigan shug‘ulanish effektlarini sanang.

4.ShPN asosiy vazifalari nimadan iborat. ShPN tashkil etishda vrach xal qilinadigan ish hajmi.

5.Tezkor tekshiruv (nazorat) nima.

6.Davriy(etap) tekshiruv(nazorat) ahamiyati.

7.Sportchilar funksional tayorligi aniqlashda vrach va trenerlar oldiga qo‘ylga asosiy vazifalarni ayting.

8.Joriy tekshiruv (nazorat) shakllarini ayting.

9.ShPN sportchilar o‘ini nazoart qilishda qo‘laniladigan asosiy tekshiruv usullari sanang.

10.Toliqishni nechta darajasi bor.

11.Mashg‘ulot davomida fiziologik egri chiziq tuzishda qaysi ko‘rsatkich asosida chiziladi.

12.Shifokor pedagogik nazoratda qo‘laniladigan tekshiruv usulari. Sinamalarni ShPN ahamiyati.

5-ilova

“Testlar”

1.Mashgulotning zichligi aniklanishida kullaniladigan xolatni ayting

A)mashklarni bajarishga ketgan vaktni aniklash

V)bir mashk vakti

S)mashklar soni

D)ishlash va dam olishni almashtirish

ye)mashgulot zichligi normada 50-60%

2.Mashgulotning zichligi aniklanishida kullaniladigan xolatni ayting

A)dam olishga ketgan vaktn aniklash

V)bir mashk vakti

S)mashklar soni

D)ishlash va dam olishni almashtirish

ye)mashgulot zichligi normada 50-60%

3.Mashgulotning zichligi aniklanishida kullaniladigan xolatni ayting

A)mashgulotlarning umumiy davomiyligini aniklash

V)bir mashk vakti

S)mashklar soni

D)ishlash va dam olishni almashtirish

ye)mashgulot zichligi normada 50-60%

4.Funksional xolati buyicha baxolanadigan organizmning sistemasini kursating

A)yurak-kon tomir sistemasi

V)markaziy nerv sistemasi

S)chikarish sistemasi

D)xazm sistemasi

ye)ko‘rish sistemasi

5.Funksional xolati buyicha baxolanadigan organizmning sistemasini kursating

A)nafas sistemasi

V)markaziy nerv sistemasi

S)chikarish sistemasi

D)xazm sistemasi

ye)ko‘rish sistemasi

6.Funksional xolati buyicha baxolanadigan organizmning sistemasini kursating

A)vegetativ nerv sistemasi

V)markaziy nerv sistemasi

S)chikarish sistemasi

D)xazm sistemasi

ye)ko‘rish sistemasi

14.3. Amaliy qism

1.Vrach pedagogik nazoratda tekshiruv vositalari orqali toliqish darajasini aniqlash.

1. Anamnez va shug‘uulanuvchi tashqi ko‘rinishiga qarab.

2. Terlashni baholash.

3.Tana vaznini o‘lchash.

4. Jismoniy yuklamalarga yurak urish soni aniqlash.

5. Arteriyal qrn bosimi aniqlash.

6. Asab va mushaklar tizimlarini tekshirish.

2. Vrach pedagogik nazoratda funkional tekshiruv vositlar.

EKG, tashqi nafas xoolatini baholash, klinik bioximik tekshiruvlar.

3.YuUS ga mashg‘ulotlarda yuklamalar intensivligi bilan mashg‘ulot egri chizig‘ini tuzish.

Shifokor nazorati fani bo‘yicha amaliy ko‘nikmalarni baholash mezonlari.

Joriy nazoratni Amaliy qismi – 40% tashkil qiladi.

Maksimal 20 ballga teng.

Shifokor nazorati bo‘yicha o‘zlashtiriladigan har bir amaliy ko‘nikma 5-15 bosqichda amalga oshiriladi va maksimal 100 ball bilan baholanadi.

Amaliy ko‘nikmalar qadamma-qadam bajarilishida hatolar qilinganda qadam ballidan xatosiga qarab 1-4 gacha yoki bajarilmagan qadam hisobidan 5dan-10 ballgacha olib tashlandi.

Oxirgi qo‘shilgan ballar summasidan quyidagi koeffitsient bilan hisoblanadi.

20 * x/100 koeffitsientga o‘tkaziladi.

Masalan: talaba 80 ball olsa amaliy ko‘nikmani joriy baholashdagi balli 16 ga teng bo‘ladi. 16 ball yoki joriy baholashni 38%tashkil etadi.

Joriy baholash
Nazariy qism – 25% 12.5 maks ball	Analitik qism – 30% 15.0 ball	Amaliy qism – 40% 20 ball	TMI – 5% 2.5 ball.

15. Bilim, ko‘nikma va bilishlarni nazorat shakllari

-Og‘zaki javob

-Bahsda aktiv ishtrok etish

- Yozma javob natijalari

- Test masalalarini yechish

- Amaliy ko‘nikmalarni bajarish

Talabalar bilmi, ko‘nikma va maxoratini baholashda qo‘llaniladigan nazorat mezonlari.

№	Baxo	a'lo	yaxshi	urta	konikarsiz	yomon
	O‘zlashtirish % hisobida	100%-86%	85%-71%	70-55%	54%-37%	36% va undan kam
1	Nazariy qism	25-24ball	23-22 ball	21-19 ball	18-17 ball	15 ball
2	Analitik qisim	15-14 ball	13- 12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6 ball
3	Amaliy ko‘nikmalar	40-35ball	35-30 ball	30-25ball	25-15 ball	14ball

Talabalar bilmi, ko‘nikma va maxoratini baholashda qo‘llaniladigan nazorat mezonlari

№ №	O‘zlashtirish%	Baho	Talabaning bilim darajasi
1.	86– 100%	A'lo «5»	Talaba mavzu bo‘ychi ijodiy fikrlay oladi va yangi materiallar bera oladi, mustaqil mushoxada yuritadi, to‘liq mavzini asolaydi, nazariy savolarga aniq va batafsil javob beradi. Funksional sinamalar axamiyati biladi, jismoniy yuklamalar organizmga ta'sirini to‘g‘ri izohlaydi. Mustaqil ijodiy izlanishni olib borish va bilimlarni izlab topish, ularni yangi holatlarda qo‘llash malaka va ko‘nikmalarini shakllantira olidi va tushuntiradi, asoslaydi, umumlashtiradi, ishonchli dalillar keltiradi, solishtiradi va taqqoslaydi, xulosalar chiqaradi. Vrach-pedogogik kuzatuvga aniq tushuncha beradi. Vrach-pedogogik kuzatuvning asosiy maqsadlarin asoslashni biladi. Sport va jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish sharoitlarining sanitar holatiga baho berish haqida tushunchaga ega bo‘ladi. Talablarni vrach-jismoniy tarbiya dispanseri, uning tuzilish strukturasi va vazifalari haqida tushunchaga ega bo‘ladi Mustaqil ijodiy izlanishni olib borish va bilimlarni izlab topish, ularni yangi holatlarda qo‘llash malaka va ko‘nikmalarini shakllantira olidi va tushuntiradi, asoslaydi, umumlashtiradi, ishonchli dalillar keltiradi, solishtiradi va taqqoslaydi, xulosalar chiqaradi. Vrach nazorati(061/u shakl) to‘liq rasmiylashtiradi va himoya qiladi Erkin tasavvurga ega bo‘ladi, kerak bo‘lganda o‘qituvchi bilan o‘z fikrini almasha oladi. Bilim va malakalarni yangi holatlarda tanish va nostandart topshiriqlarni, muammoli holatlarni yechish uchun qo‘llaydi.
2.	86-90%		Talaba mavzuni mohiyatini tushuntira oladi, nazariy bilish darajasini aytib bera oladi. Amaliyotda vrach-pedogogik kuzatuvga aniq tushuncha beradi. Vrach-pedogogik kuzatuvning asosiy maqsadlarin asoslashni biladi. Sport va jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish sharoitlarining sanitar holatiga baho berish haqida tushunchaga ega bo‘ladi. Talablarni vrach-jismoniy tarbiya dispanseri, uning tuzilish strukturasi va vazifalari haqida tushunchaga ega bo‘ladi. Vrach nazorati(061/u shakl) to‘liq rasmiylashtiradi va himoya qiladiMuammoni mustaqil ajratib va uni yechishga, tadqiqotchilik va izlanuvchanlik faoliyatiga tayyorgarlik harakat qiladi..
3.	81-85%	Yaxshi “4”	Mustaqil mushoxada yuritadi,olgan nazariy va amaliy bilimini amalda qo‘llay oladi, o‘qituvchining ayrim vaqtlarda yordamiga muxtojlik seziladi, o‘zi aniq fikrlarni bera oladi, mavzuning mohiyatini yetarli darajada tushuntira oladi, mavzuga yetarli darajada bilimga ega bo‘lib, o‘qituvchi yordamida o‘z fikrni aytib beradi, to‘liq bo‘lmasada mavzu bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘ladi. Amaliyotda vrach-pedogogik kuzatuvga aniq tushuncha beradi. Vrach-pedogogik kuzatuvning asosiy maqsadlarin biladi. Sport va jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanish sharoitlarining sanitar holatiga baho berish haqida tushunchaga ega bo‘ladi. Talablarni vrach-jismoniy tarbiya dispanseri, uning tuzilish strukturasi va vazifalari haqida tushunchaga ega bo‘ladi Vrach nazorati(061/u shakl) to‘liq rasmiylashtiradi va himoya qiladi, lekin natijalari baholashda mulohaza yurgizishda qiynaladi.
4.	76-80%		Talaba mustaqil mushoxada yuritadi,olgan nazariy va amaliy bilimini amalda qo‘llay oladi, faqat o‘qituvchining yordamiga muxtojlik seziladi, birok goh-gohida aniq fikrlarni bera oladi, mavzuning mohiyatini yetarli darajada tushuntira oladi, mavzuga yetarli darajada bilimga ega bo‘lib, o‘qituvchi yordamida o‘z fikrni aytib beradi, to‘liq bo‘lmasada mavzu bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘ladi.Vrach-pedogogik kuzatuvning asosiy maqsadlarin biladi, lekin natijalari baholashda mulohaza yurgiza olmaydi, ishonchli dalilar keltiraolmaydi. Vrach nazorati(061/u shakl) to‘liq rasmiylashtiradi va himoya qiladi..
5.	71-75%		Talaba olgan nazariy va amaliy bilimini amalda qo‘llay oladi, faqat o‘qituvchining yordamida mavzuning mohiyatini yetarli darajada tushuntira oladi, mavzuga yetarli darajada bilimga ega bo‘lib, o‘qituvchi yordamida o‘z fikrni aytib beradi, mavzu bo‘yicha aniq tasavvurga ega bo‘ladi. Mustaqil ishlashda kamchiliklar bo‘ladi.Amaliyotda Vrach-pedogogik kuzatuvning asosiy maqsadlarin biladi, lekin natijalari baholashda mulohaza yurgiza olmaydi, ishonchli dalilar keltiraolmaydi. Vrach nazorati kartasi rasmiylashtirishda jiddiy xatoliklar bor va vrach nazorati(061/u shakl) interpritatsiya qilishda hatoliklar bo‘ladi.
6.	66-70%	Qoni-qarli “3	Mavzuning mohiyatini tushunadi, to‘liq taxlil qilib bera olmaydi, aniq bilish darajasi yetarli emas, o‘qituvchining qo‘shimchalari zarur, bilish, aytib berish darajasi yetarli darajada emas, mavzu yuzasidan yetarli darajada to‘liq tasavvurga ega bo‘lmaydi, fikrni boyitsa va yordamchi vositalardan keyin taxlil qilib boyitsa bo‘ladi. Vrach nazorati kartasi himoyasi qoniqarli bo‘ladi.
7.	59-65%		Mavzuning mohiyatini tushunadi, taxlil qilib bera olmaydi, aniq bilish darajasi yo‘q, o‘qituvchi tushintirishga qarmasdan mavzu yuzasidan yetarli darajada to‘liq tasavvurga ega bo‘lmaydi. Savollarga noto‘liq, xatoliklar bilan javob beradi. Amaliyotda ichki organlarning funksional holatini aniqlay olishga qiynaladi va ko‘p xato qiladi, yurak qon-tomir, nafas vegetativ nerv tizimi funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri bajara olmaydi. Qo‘yilgan savollarning yarmiga javob berilgan.
8.	55-58%
			Mavzuning mohiyatini tushunamydi, taxlil qilib bera olmaydi, aniq bilish darajasi yo‘q, o‘qituvchi tushintirishga qarmasdan mavzu yuzasidan yetarli darajada to‘liq tasavvurga ega bo‘lmaydi. Savollarga noto‘liq, xatoliklar bilan javob beradi. Amaliyotda sportchilarni salomatlik holatini, jismoniy rivojlanganlikni va ichki organlarning funksional holatini aniqlay olishga qiynaladi va ko‘p xato qiladi, antropometriya va somatoskopiya ma'lumotlarini aniqlay olmaydi, yurak qon-tomir funksional sinamalarni qadamma-qadam to‘g‘ri bajara olmaydi. Qo‘yilgan savollarning yarmiga ham javob beraolmaydi
9.	50-54%	Qoniqar-siz «2»	Savolga javob beraolmaydi. Mavzu haqidi tushincha yo‘q, mavzu yetarli darajada yoritib bera olmaydi, nazariy va amaliy bilimning usulublarini ajrata olmaydi. Talaba bilan doimiy dars davomida o‘qituvchi ishlashi kerak. Oldingi darslardagi talabaning samaradorligi taxlil qilinishi kerak. Tarqatma materiallar, vaziyatli masalalarni o‘qituvchining to‘liq ishtiro-kida ishlash tartibini bilishi mumkin. Amaliy bilimlarni qo‘llay olmaydi. Vrach nazorati kartasi himoya qilaolmaydi.
10.	31-49%		Savolga javob beraolmaydi. Mavzuni bilmaydi, savollarga javobni almashtirib beradi. Mavzu mutloqo o‘zlashtirilmagan, holatiy masalalar va testlar yechilmagan. Amaliy ko‘nikmalar o‘zlashtirilmagan, umuman bajarilmaydi. Vrach nazorati kartasi himoya qilaolmaydi.
11.	20-30%		Talaba faqat talab qilingan kiyimda, daftar va kitob bilan mashgulotga qatanshadi.

16. Mashg‘ulotning xronologik xaritasi

Mashg‘ulot bosqichlari va vaqti	Foaliyat mazmuni
	Ta'lim beruvchi	Ta'lim oluvchi
1- bosqich Mashg‘ulotga kirish (15daq)	1.1.Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni yetkazadi. Mashg‘ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.2. Mavzu bo‘yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro‘yxatini aytadi.	Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. Asosiy Nazariy qism (90daq). Analitik qism (50daq). Amaliy qism (90daq).	2.1. Garvard step-testi. PWC-170 submaksimal testi mazusi bo‘ycha. Vrach-pedagogik nazorat (ShPN). Jismoniy mashg‘ulot zichligi. Fiziologik egri chiziq haqida tushuncha. Xolsizlanish (toliqish) va haddan tashqari shug‘ulanishni diagnostikasi mavzusini muxokamasini boshqardi, mavzuni izohlaydi, talabalarga ko‘rgazmali qurollarni ko‘rsatadi, savolar beradi, nazariy qism bo‘ycha xulosa qiladi. 2.2.Olingan nazariy bilimlarni mashg‘ulot jarayonida qo‘llaniladigan yangi pedagogik texnologiya usullari, testlar, vaziyatli masalalar bilan mustahkamlab, baholaydi. Talabalar mustaqil ishlash uchun vazifa beradi, olingan ma'lumotlarni asosiylariga etibor qaratadi va daftarga qayd qilishini talab qiladi. 2.3.Amaliy ko‘nikmalarni to‘g‘ri bajarishni tashkil etadi. Olingan natijalarini muxokamasini eshtadi.	Javob beradilar Yozadilar. Jadvalar bilan ishlaydilar Guruhlarda ishlaydilar, Olingan ma'lumotlarni daftarga qayd va taqdimot qiladilar
3 bosqich. Yakuniy xulosa qis 25 min	3.1.Mavzu bo‘yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e'tiborini qaratadi. 3.2. Guruhlar ishini (alohida ishtrokchilarni) baholaydilar, o‘zaro baholash natijalari bo‘yicha xulosa qiladi, o‘quv mashg‘ulotining maqsadga erishish darajasini tahlil qiladi. 3.3. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uning baholash mezonlarini yetkazadi Keyngi mashg‘ulotlga tayorlanish uchun vazifalar beradi.	O‘z-o‘zini, o‘zaro baholashni o‘tkazadilar. Savol beradilar Topshiriqni yozadilar.

17. Nazorat uchun savolar

1.Vrach pedagogik nazorat qanday izlanishlardan tashkil topgan.

2.ShPN kim tomoni o‘tkaziladi. ShPN o‘tkazishdan asosiy maqsad.

3.Jismoniy yuklamalarni ta'sirida organizmda qoldiradigan shug‘ulanish effektlarini sanang.

4.ShPN asosiy vazifalari nimadan iborat. ShPN tashkil etishda vrach xal qilinadigan ish hajmi.

5.Tezkor tekshiruv (nazorat) nima.

6.Davriy(etap) tekshiruv(nazorat) ahamiyati.

7.Sportchilar funksional tayorligi aniqlashda vrach va trenerlar oldiga qo‘ylga asosiy vazifalarni ayting.

8.Joriy tekshiruv (nazorat) shakllarini ayting.

9.ShPN sportchilar o‘ini nazoart qilishda qo‘laniladigan asosiy tekshiruv usullari sanang.

10.Toliqishni nechta darajasi bor.

11.Mashg‘ulot davomida fiziologik egri chiziq tuzishda qaysi ko‘rsatkich asosida chiziladi.

12.Shifokor pedagogik nazoratda qo‘laniladigan tekshiruv usulari. Sinamalarni ShPN ahamiyati.

13.Yurak qon-tomir, asab va tayanch xarakat tizimi funksional xolatini aniqlash 14.

14.Ish bajarish qobiliyati nima?

15.Ish bajarish qobiliyatini aniqlash usullari. PWC-₁₇₀ submaksimal testi.

16.PWC-₁₇₀ submaksimal testini o‘tkazish metodikasi.

17.Kislorodni maksimal iste'mol qilishni aniqlash.

18.Garvard step-testi. Garvard step-testini o‘tkazish metodikasi.

19.Garvard step-testi indeksini aniqlash va baholash.

20.Mashg‘ulot xronometrajini (zichligini) o‘tkazish metodikasi va baholash.

21.Fiziologik egri chiziq usulini o‘tkazish metodikasi va baholash.

22.Xolsizlanish (charchash, toliqish) darajasi qaysi 7 xil ko‘rsatkich bo‘ycha aniqlanadi.

23.Xolsizlanishning yengil darajasining xarakterli belgilari.

24.Xolsizlanishning o‘rta darajasining xarakterli belgilari.

25.Xolsizlanishning og‘ir darajasining xarakterli belgilari.

26.Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ulanishga ko‘rsatma va qarshi ko‘rsatmalar.

27.Shifokor va jismoniy tarbiya dispanseri.

28.Shifokor va jismoniy tarbiya dispanserining vazifalari va ish mazmuni.