Кўчмас мулк иқтисодиёти

АСОСИЙ ФОНДЛАР 
Номоддий 
Моддий
Иншоотлар:
Шаҳарсозлик; 
Энерготаъминловчи; саноат; 
инфратузилмавий, махсус; 
узатувчи мосламалар; 
экологик; 
Кўп йиллик экинлар:
мевали; 
манзарали; 
ҳимояловчи; 
кўкаламзорлаштирувчи; 
ботаника боғлари учун; 
илмий – қидирув ишлари учун. 
Бинолар: 
Ишлаб чиқариш жараёнини 
таъминловчи қурилиш – архитектура 
объектлари;
омборхоналар, гаражлар, хўжалик 
бинолари; ҳаракатланувчи (вагон) 
уйчалар 
Турар – жой: 
“ёш” белгисига кўра:
«эски» 
(Тарихий 
обидалар) 
фонд; 
Саноат 
корхоналари 
ёнида 
жойлашган (1917–1930 й.);
«Сталин» 
фонди 
(1930 
– 
1950й.); 
«Биринчи авлод» индустриал уй 
қурилиши (1960 й) 
«Иккинчи авлод» (1970–1980й.).
 
Турига кўра:  
доимий яшаш учун; 
ҳаракатланувчи уйлар; 
сузувчи уйлар; 
тарихий обидалар; 
Қурилиш материалига кўра:
ғиштли; монолит; 
панелли; ёғочли; 
аралаш турли
2.1-расм
. 
Асосий фондлар ва уларнинг таснифланиши
 
6
ЎзР Қонуни.ЎзР «Давлат статистикаси тўғрисида» 2 сентябрь 1993 й. 
7
БҲМС N5 «Асосий воситалар» N11409.10.2003 й.дан ЎзР молия вазири Буйруғига асосан тасдиқланганва 
N1299 20.01.2004 й.дан Адлия Вазирлиги томонидан рўйхатга олинган. 

---

13 
Моддий фондларга бинолар, иншоотлар, машина ва ускуналар, турар жойлар, 
транспорт воситалари, кўп йиллик экинлар, қорамол ва ҳ.к.лар киради. 
Вақтинчалик иншоотлар, мослама ва қурилмалар асосий фондлар бўлиб 
ҳисобланмайди, уларнинг қурилишига сарфланувчи харажатлар капитал қўйилмалар 
таркибига кирувчи қурилиш-монтаж ишлари таннархига киритилади. Бу тасниф асосий 
фондларнинг деярли барча шаклдагиобъектларини таърифлайди. 
Бинолар
(турар жойдан ташқари). Бинолар таркибига ишлаб чиқариш жараёни учун 
шароит яратиш, ижтимоий-маданий хизмат кўрсатиш, моддий бойликларни сақлаш учун 
хизмат қилувчи қурилиш-архитектура объектлари киради. Бинонинг асосий 
конструкциявий қисмига пойдевор, юк кўтарувчи ва тўсиқ конструкциялар, ҳамда том 
киради. 
Агар бинолар бир-бирига туташиб, умумий деворга эга бўлсаю, аммо ҳар бири 
мустақил конструктив яхлитликни ташкил қилса, улар алоҳида объект деб ҳисобланади. 
Хўжалик аҳамиятга эга бино ташқарисидаги қўшимча қурилишлар, алоҳида турувчи 
қозонхонабинолари, 
ҳамда 
ҳовлидаги 
қурилишлар(омборхоналар, 
гаражлар, 
тўсиқлар,деворлар, қудуқлар ва ҳ.к.) мустақил объект бўлиб ҳисобланади. Қўлланилиши 
биноникидан ўзгача бўлган қўшимча қурилган хоналар шу бинонинг таркибига киради. 
Бинолар таркибига эксплуатация учун зарур ички коммуникациялар: иситиш тизими 
ускуналари билан (қозонхона билан); ички сув ва газ қувурлари тизими, канализация 
барча қурилмалари билан; ёритиш арматуралари билан ички электр узатиш ва ёритиш 
тизими; ички телефон ва сигнализация тизими; умумий санитария аҳамиятига молик 
шомоллатиш қурилмалари; юк кўтаргичлар ва лифтлар. Бино билан бир вақтда қурилган 
йирик ҳажмли ускуналар пойдеворлари бинонинг таркибига киради. Бундай объектларга 
“ихтисослашган бинолар” деб айтилади. Ишлаб чиқариш (устахоналар, қозонхоналар, 
ошхоналар, ҳоммом ва ҳ.к.) ва ноишлаб чиқариш (турар жой, тиббий, маиший, маъмурий 
ва ҳ.к.) мақсадларига мўлжалланган ҳаракатланувчи уйчалар (ғилдиракли вагонча) ҳам 
бино деб юритилади. Асосий вазифаси ишлаб чиқариш (лабораториялар, агрегатлар, 
офислар ва ҳ.к.) бўлган ихтисослашган ва қайта жихозланган темир йўл вагонлари, 
автомобиллар, авто ва трактор прицеплари тегишли вазифани бажарувчи қўзғалувчан 
объект бўлиб ҳисобланиб, бинолар қаторига киритилади.