Маиший чиқиндилар ва уларнинг амалий таснифланиши нигматов А. Н.*, Омонов Б. О

МАИШИЙ ЧИҚИНДИЛАР ВА УЛАРНИНГ АМАЛИЙ ТАСНИФЛАНИШИ
Нигматов А.Н.* , Омонов Б.О.**


Аннотация. Мақолада, илк бор майиший чиқиндиларнинг илмий асосланган тарзда тушунчаси, амалий жиҳатдан уларни бошқаришда қўйилган мақсадга кўра таснифлашнинг янгича қоидалари баён этилган.
Калит сўзлар. Маийший чиқинди, илмий асос, тушунча, чиқинди турлари, бошқариш, таснифлаш зрурати, самарали фойдаланиш, Ўзбекистон, контейнерлар.
Аксарият адабиётларда чиқиндиларга доир тўлиқ илмий асосланган маълумот етишмаслигига ишонч ҳосил қилдик. Масалан, чиқиндиларни генезиси бўйича классификациялашда табиий, табиий‒антропоген, антропоген‒табиий ва антропоген ҳосил бўладиган чиқиндиларга ажратиб олиш мақсадга мувофиқ. Чунки, табиат ҳодисалари ва кишилик жамияти фаолияти натижасида ҳосил бўладиган инсон ҳаётида бевосита ишлатиш имкониятига эга бўлмаган ҳамда атроф-муҳитга салбий таъсир қиладиган иккиламчи маҳсулот – чиқинди, ахлат эса унинг қайта ишлаштиш имкониятига эга бўлмаган қисмидир¹. Антропоген чиқиндилар, ўз навбатида, генезисига кўра кишиларнинг хўжалик юритиш фаолияти ва иқтисодиёт тармоқларига қараб ажратилади. Ўзбекистон Республикаси экология ва атроф-муҳитни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси маълумотларига кўра² республикамиз ҳудудида бир йилда ўртача энг кўп маиший чиқиндилар (7,1 млн. тонна) ва қурилиш чиқиндилари (4,0 – 4,5 млн. тонна) ҳосил бўлар экан. Шундай қилиб оммавий характерга, яъни кишилик жамияти учун тегишли бўлган чиқиндилар ‒ маишийдир.
Маиший чиқиндилар ‒ кишиларнинг кундалик эҳтиёжларини қондириш учун озиқ-овқат ва маиший буюмлар ёки товарлардан фойдаланиш натижасида ҳосил бўлган, инсон ҳаётида тўғридан тўғри (бевосита) ишлатиш имкониятига эга бўлмаган ҳамда атроф-муҳитга салбий таъсир қиладиган иккиламчи маҳсулот. Уларга ўз хусусиятларини йўқотган кейинги фойдаланиш учун яроқсиз ҳолдаги барча турдаги нарсаларни киритиш мумкин. Маиший чиқиндилар нафақат кишилар истеқомат қиладиган жойларда, балки уйдан ташқарида (ишхона, ўқиш жойи, хизмат сафари, дам олиш ва сайёҳлик масканлари, кўча каби жойларда) ҳосил бўлади. Уларнинг турлари, таркиби, сақланиши, фойдаланиши ва олиб кетилиши ҳам айнан ҳосил бўлган жойига қараб турличадир (1­расм).