Касбий қайта тайѐрлаш йўналиши: Мактабгача таълим муассасалари

Бола нутқи ривожланганлигини аниқлаш (саводхонликка ўргатиш). 
Мақсад:
Болаларнинг товушлар, сўзлар ва сўз бирикмалари ҳақидаги 
билим ва тасаввурларини, уларнинг сўзларни бўғинларга ажаратиш ҳамда 
берилган сўзлардан гап тузишни билишини аниқлаш. 
1. «Чиройли стол» сўзи иштирокида гап тузиш. 
2. «Ручка» чиқиб сўзи билан сўз бирикмаси ўйла. 
3. Копток ҳақида имкон қадар кўп сўз айт. 
4. «Болалар мактабга келишди. Улар синфда ўтиришибди. Дарс бошланди. 
Бир тингловчини доскага чақиришди». Бу ҳикояда нечта гап бор (ҳар бир гапни 
учбурчак билан белгиланг. Қанча учбурчак бўлса, демак шунча гап бўлади). 
5. «Машина», «ошхона» сўзларини бўғинлаб айт. 
6. «Баҳор келди» сўз бирикмасидан гап туз. 
7. Сўз нимадан ташкил топган? 
8. Гап нимадан ташкил топган? 
9. Хонадаги «О» товуши бор нарсаларни айт (бошқа товушларни ҳам 
айтиш мумкин). 

Иккита гапни эплаб гапира олмасанг, мактабда кандай уқийсан? 

Санашни билмайсан-у, мактабга қандай борасан?

Мактабга борсанг, ўртоқларинг бу килигингдан лол қолишади!

Хеч нарсани билмайсан, мактабга борсанг бизни уялтирасан!
Каби таъна-дашномлар, болада мактабдан қўркиш, ундан хавфсирашнинг 
шаклланишига асос бўлиши мумкин. Шундай куркув билан мактабга борган 
болаларнинг мактабга бўлган муносабатини ўзгартириш, уларда ўзига нисбатан 
ишонч уйготиш учун хаддан зиѐд куч, вақт, меҳнат, сабр-тоқат, чидам, эътибор 
зарур бўлади. Бу эса болада олдиндан мактабга нисбатан ижобий муносабатни 
шакллантиришга қараганда шубхасиз, мураккаб жараѐндир. 
Боланинг фаоллиги ижтимоий тарихий тажрибани ўзлаштиришга ѐрдам 
беради, бунинг асосида унинг билиш, кўргазмали, ўйин, энг оддий меҳнат ва 
ўқув каби хилма-хил фаолият турлари, шунингдек, муомаласи шаклланади. 
Бола у ѐки бу фаолиятни ўзлаштириб, фаоллик кўрсатади, айни пайтда шу 
фаолият билан боғлиқ билимлар, малака, кўникмаларни ўзлаштиради, шу 
асосда унда хилма-хил қобилиятлар ва шахс хусусиятлари шаклланади. 
Боланинг фаолиятдаги мавқеи уни фақат тарбия объектига эмас, шу билан 
бирга тарбия субъектига ҳам айлантиради. Бу болани тарбиялаш ва 
ривожлантиришда фаолиятнинг етакчилик ролини белгилайди. Болаларнинг 
ривожланиши ва тарбияланишининг ѐш билан боғлиқ даврларида фаолиятнинг 
турли хиллари ѐнма-ѐн бўлади ва ўзаро таъсир кўрсатади, лекин бунда 
уларнинг роли бир хил бўлмайди: ҳар бир босқичда фаолиятнинг етакчи тури 

---

71 
ажратилади, унда боланинг ривожланишидаги асосий ютуқлар намоѐн бўлади. 
Ҳар бир фаолият эҳтиѐж, сабаблар, фаолият мақсади, мавзуи, воситалари, 
буюмлар билан амалга ошириладиган ҳаракатлар ва ниҳоят, натижа билан 
ажралиб туради. Илмий маълумотларнинг далолат беришича, бола уларни 
дарҳол эмас, балки аста-секин ва катта ѐшдаги одамнинг раҳбарлигида 
эгаллайди. Бола фаолиятининг хилма-хиллиги ва бойлиги, уни эгаллашдаги 
муваффақият оиладаги, Мактабгача таълим муассасаси
 
тарбия ва таълим 
шароитларига боғлиқ, бўлади.
Боланинг дастлабки ѐшларидан бошлаб фаолиятнинг энг оддий турлари 
унинг шахсий қобилиятларини, хусусиятларини ва атрофдаги нарсаларга 
муносабатини шакллантиришнинг асоси ҳисобланади. 
Ўзлаштирллган билимлар ва ривожланган ақлий қобилиятларни болалар 
хилма-хил ўйинларда ва меҳнатда қўллайдилар. Буларнинг ҳаммаси бола 
шахсининг ривожланишига таъсир этади, унда фаолиятнинг янги мазмунига 
қизиқишни шакллантиради. 
Мактабгача ѐш давридаги эҳтиѐжлар, ҳис-туйғулар, сабаблар, мақсадларни 
тарбиялаш ва ривожлантириш шу даражага етадикн, у болага мактабдаги 
мунтазам ўқишга ўтиш имконини беради. 
Кичик мактаб ѐшида асосий нарса ўқиш бўлиб қолади ва уни болалар 
ижтимоий аҳамиятга молик фаолият сифатида тушунадилар. Боланинг 
жамиятдаги янги мавқеи ўз хатти-ҳаракатини ва тенгдошларининг хатти-
ҳаракатини ўзгача нуқтаи назардан – мактаб тингловчиси нуқтаи назаридан 
баҳолашни шарт қилиб қўяди. Бола фаоллик, ижодкорлик кўрсатиб, 
катталарнинг унинг хулқ-атворига ва фаолиятига қўяѐтган тобора 
мураккаблашиб бораѐтган талабларини бажаришга интилади. 
Ҳар бир фаолият турининг мазмуни ва тузилишининг ижтимоий-тарихий 
табиати ҳар бир ѐш авлодга объектив равишда берилган бўлади. Одамларнинг 
ишлаб чиқариш қуролларида, билимларда, санъатда, аҳлоқда ва ҳоказоларда 
жамланган сермаҳсул фаолияти натижалари биргаликдаги фаолиятда ва 
мулоқотда бўлган пайтда тарбия ва таълим воситасида катта авлоддан 
кичикларга берилади. Одам шахсининг ижтимоий табиати ана шундай 
шаклланади.