Kasb tanlashga

Mustahkamlash uchun savollar;
1. « T aiim m etodlari» tu sh un ch asin i izohlab bering.
2. T a iim m eto dlarin in g qanday gu ru h lari bor?
3. D arslarda kasb tanlashga y o ilash ishlarining qanday form a 
va m etodlarini bilasiz?
4. Og‘zaki bayon qilish m etodlari qanday turlarga ajratiladi?
5. K o‘rgazm ali m eto d lard an foydalanishda qanday shartlarga 
am al qilish m aqsadga muvofiq hisoblanadi?
6. A m aliy m etodlardan foydalanishda qanday u su llar q o ila ­
niladi?
7. A m aliy m ashg‘ulo tlard a bilish faoliyati n ech ta bosqichda 
tashkil etiladi?
4.3. Mehnat ta’limi, kasb tanlashga yoilash o‘quv
jarayonida taiim vositalaridan foydalanish metodikasi
Reja:
1. K o‘rgazm ali q uro llar va ularn i tanlash.
2. H ozirgi zam on o ‘quv vositalarining tavsifnom asi.
3. 0 ‘qitish vositalarining rivojlanish istiqbollari.
179

---

Tayanch iboralar: 
ko'rgazm ali qurol, nom oddiy ko'rgazm ali 
qurol, m oddiy ko'rgazm ali qurollar, doska, sxema, tarqatiladigan 
m ateriallar, proyektor, diagram m a, grafik.
1. 
Ko‘rgazmali qurollar va ularni tanlash. 
D arsni tashkil 
etishda ko'rgazm ali qurollar m uhim o 'rin tutadi. D id ak tik an in g
asosiy tam oy illarid an biri darsning ko'rgazm aliligini ta ’m inlash. 
Ayniqsa, m eh n at ta ’lim ini o'qitishda ko'rgazm ali qurollardan foy­
dalanish o'quvchilarga iqtisodiy kategoriyalarni, m uam m o larn i 
o'rganishda k a tta yordam beradi.
K o'rgazm ali qurollar yordam ida o'quvchilar bir vaqtning 
o'zida m uhokom a qilinayotgan savolni, axborotni ham eshitish, 
ham ko'rish orqali qabul qilishi shubhasiz u larni puxta bilim
olish lar iga yordam beradi.
K o'rgazm ali qurollar xilm a-xil taraqqiyotining o'zi bir to ­
m ondan, fanni ch uq ur o'zlash tirish ni zaru r qilib qo'ysa, ik­
kinchi to m o n d an , dars b erishning tu rli-tu m an yangi uslublari 
ko'rgazm alilikni oshirish, texnik vositalardan foydalanish, ularni 
qo'llashni tak om illash tirish orqali bilim olishni osonlashtirish, 
qiziqarli jarayonga aylantirishga yordam beradi. «Bilim olish ig- 
nada quduq qazish bilan barobar» degan naql bejiz em as, chunki 
u nihoyatda m ashaqqatli m ehnat. S abr-toqatni talab qiladi. Ta­
biiyki yoshlarda energiya ko'p, sabr-toqat esa yetishmaydi.
Eng yuqori m alaka, tajribaga ega o'qituvchilar ham d a rs­
dan ko'zlangan m aqsadga erishish, o'quvchilarning m avzuni 
puxta o 'zlashtirishlari uchun doim o auditoriyaga qarab, dars 
m ash g'u lotini m a ’lum bir tartib d a avvaldan qanday tarzda, qay­
si m etodlarni qo'llab o 'tk azish in i o'ylab qo'yishi, rejalashtirishi 
kerak.
D arsning tuzilish i psixologik va pedagogik tam oyillarga ko 'ra 
tashk il etilishi va d arsd a vaziyatning o'zgarishi, o 'q u v ch ilarn in g
tayyorgarligi va boshqa sabablarga ko 'ra m o s la s h is h im k o n i-
yatini beradigan ta rz d a b o 'lish i kerak. D arsni qanday tash k il 
etishni rejalashtirish, yo'l ko'rsatuvchi y o 'llan m a ta rzid ag in a 
bo'lishi m u m k in . U h am m a esh ik n i ochad ig an kalit em as. S a­
babi: b irin ch id a n , o'quv xonalar, o 'q u v ch ilarn in g darsga tayyor- 
lanib kelishi, darsga faol qatn ash ish darajasi bilan sin fla r farq 
qiladi. Ik k in c h id a n , m avzular b ir-b irid an farq qilib, m asalan in g
m a z m u n in i o chib berish d a tu rli u su lla r q o 'llash n i taq azo etadi.
180

---

U ch in ch id an , 
0
‘quvchilar jo n li m ush o h ad a y u ritu v ch ilar ekan, 
a lb a tta b ir dars ik k in ch isid a n farq qiladi. K utilm agan vaziyat 
so d ir b o ‘lishi m u m k in k i, u h a m alb a tta dars o ‘tishga ta ’sir q ila­
di, d ars ta rk ib in i o ‘zg artirish g a olib keladi, b u n d a 
0
‘qituvchi 
m o h ir d irijo r orkestrni b o sh q argan day au d ito riy ani b o shq arish i 
kerak. L ekin ko‘rg azm alilik n i h a r qanday sh aro itd a ta ’m in lash
m u m k in .
D ars jarayonida so‘z bilan o ‘qituvchi to m o n id an yodga tu - 
sh irish, 
0
‘quvchilarning xayolida gavdalantirish m u m k in b o ‘lgan 
ichki, xayoliy ko‘rgazm ali qurollar; adabiyot, san ’at asarlari, badiiy 
film , badiiy asar q ah ram o n lari hayotida yuz beradigan tu rli vo- 
qea, vaziyatlardan o datda keng foydalaniladi. H ar b ir darsn i bosh- 
laganda eng avvalo o ‘qituvchi o ‘tilgan m avzuni o ‘qu vchilarning 
yodiga tushiradi. Yangi m avzuni bo shlar ekan, o ‘quvchilar d iqqa­
tin i unga jalb qilish, fik rin i yo‘naltirish uchun adabiyot, san ’at 
asarlarin i yoki hayotda yuz bergan biror voqeani gapirib berish 
m u m k in . Bu yangi m avzuni o ‘rganishga o ‘quvchilar ru h i, kayfi- 
yatini tayyorlaydi.
M ashg‘ulot jarayonida ko‘rsatib izohlash m u m k in b o ‘lgan 
ko‘rgazm ali qurollar: jadval, sxema, plakat, ch izm a, d iag ram m a 
va boshqalardan foydalanish 
0
‘quvchilarning bilim ini pux talash - 
tirish d a m u h im rol o ‘ynaydi.
D arsda doskani ishlatish ko‘p vaqtni oladigan, boshqa texnik 
vositalardan foydalanishga im koni yo‘q auditoriyalarda plakat, 
ch izm alard an foydalanish m aqsadga muvofiq. Jadval, sxema, 
grafik, d iag ram m alard an foydalanish universal:
- avvaldan slayd plyonkalarga chizib, texnik vositalar yor­
d am id a ko‘rsatilishi;
- vatm an qog‘ozga chizib, texnik vositalardan foydalanish 
u ch u n sharoiti yo‘q auditoriyada foydalanish;
— kserokopiyadan chiqarib, tarq a tm a m aterial sifatida foyda­
lanish;
— disketga kiritib, kom pyuter orqali ko‘rish, ta h lil qilish m u m ­
kin.
Xullas, ko‘rgazm ali qu rollardan foydalanish darajasi keng, 
ula rd a n qanday tarzd a, qanday m aqsadda foydalanish o ‘qituvchiga 
bog‘liq.
0 ‘qituvchi ko‘rgazm aIi qurol ta n la r ekan, alb atta, avvalo, 
m a ’ruzam i yoki sem inar d arsim i ekanligini hisobga oladi. Ik k in -
181

---

chidan, qaysi mavzu, bu m avzuda o ‘qituvchi o‘quvchilar oldiga 
nim a vazifa qo‘ym oqchi, m aqsadi nim a, m uhokam a qilinayotgan 
m uam m oni yechishda ko‘rgazm ali qurol qanday yordam berishi 
m um kinligini hisobga olib ta nlashi kerak.
M asalan, jadval raqam laridan m a ’ruzada biron gipotezani, il­
gari surilayotgan fikrni tasdiqlash m aqsadida foydalanilsa, sem i­
nar darsida masala yoki m ashq bajarganda foydalanish m u m ­
kin. Bunda ham ko‘rgazm ali qurollardan foydalanish darajasi 
o ‘qituvchining mohirligi, fantaziyasiga b o g iiq .
Keyingi paytda darslarda tarqatm a m ateriallardan foydalanish 
tobora keng qo ilan ilm o q d a. Tarqatiladigan m aterialning m uhim
ijobiy tomoni shundaki, u bevosita o ‘quvchining q o iid a b o iib , 
uzoqdan ko‘rsatiladigan koi'gazm ali qurollarga xos kam chiliklar- 
dan xoli.
Koi-gazmali 
qurollarning 
afzalligi 
shundaki, 
uni 
dars 
o iish n in g barcha shakllari, m etodlarida q o ila s h m um kin. Ayrim 
m avzularni esa um um an nam oyish qilinadigan m ateriallarsiz, 
koi-gazmali qurollarsiz o ‘tib b o im aydi.