m uam m olariga qaratilgan ilm iy izlan ish lar o ‘tkazishdan m aqsad
ta ’lim va tarbiya xususiyatlari, sam arali m eto dlarni ishlab c h i
qish va am aliy q o ila sh , texnika vositalarini q o ‘llashga doir m asa
lalarni yechishdan iboratdir.
llm iy-pedagogik izlanishlar jaray o n in i sh artli ravishda quyi
dagi bosqichlarga b o lish m um kin:
1. 0 ‘qituvchining adabiyotlarni o ‘rganishi va am aliy ishlari
asosida m uam m o ni aniqlashi.
2. G ipoteza qurish, ya’ni o‘qitishni bosqichm a-bosqich tashkil
etish. 0 ‘qituvchining faktlar va u larn i
taqqoslash orqali izlanuv-
chi asoslangan tak lifn i berishi.
3. Izlanish natijalarini rasm iylashtirishi va o ‘quv jarayoniga
qo‘llashi.
M ehnat ta ’lim i o ‘qitish m etodikasi, kasb tanlashga yo‘llashda
ilm iy izlan ish larn in g um um ilm iy va m axsus m etodlari qo‘llani-
ladi.
U m um ilm iy m etodlarga: nazariy izlanish, kuzatish, suhbat va
eksperim entlar kiradi.
Nazariy metodga
adabiyotlardan o ‘rganish va ta h lil qilish,
ham da pedagogik tajribalar asosida olib
boriladigan izlanishlar
kiradi. A dabiyotlar ustida ishlashda kitob va ju rn allar, m aqolalar
va patentlar, ilm iy ishlanm alar, to ‘p lam lar va kataloglar, internet
tizim idan olingan m a’lum otlardan foydalaniladi.
Kuzatish,
o d atd a, tabiiy kuzatish orqali o‘quvchilarning fan
larni o ‘zlashtirishlari, ularning xulq-atvori va m uom alalaridagi
o ‘zgarishlarni hisobga olish va tegishli ta ’lim iy-tarbiyaviy ta ’sir
ko'rsatish yo‘llarin i belgilash uchun qo‘llaniladi. Bu m etod
o ‘qituvchining pedagogik tajribaning
m uayyan bir tom oni va
hodisalarni biror m aqsadni ko‘zda tutib idrok etishini tashkil
etadi. B unda k uzatishlar tezligi va soni, kuzatish obyekti, vaqti,
pedagogik vaziyatlarni kuzatish uchun ajratiladigan xarakteris-
tika va hokazolar hisobga olinadi. Shuningdek, kuzatish m etodi
ta ’lim -tarbiyaning m azkur vaqtdagi
holatini aniqlash im konini
beradi. K uzatish m etodining m aqsadi bor faktlarni yoritishdangi-
na iborat bo ‘lmay, oldindan qo‘yilgan m aqsad bo‘yicha an iq lan i
shi lozim bo‘lgan faktlarni qidirish va aniqlashdan iboratdir.
K uzatish jarayonida o ‘qituvchini qiziqtiruvchi m u am m o va
vazifalar k uzatishni tan lab o‘tkazishni taqazo etadi. 0 ‘qituvchi
muayyan tan lan g a n m uam m oni hisobga olib, n im an i kuzatish
22
kerakligini tan lab oladi. S h un in g uchun ham u kuzatish natijasida
yechilishi kerak bo'lgan m u a m m o n i hali kuzatishni b o shlam as-
dan oldinroq biladi. N atijada o'qituvchining
kuzatish n atijalarini
um um lashtirishi b irm u n ch a osonlashadi.
K uzatishga asoslangan tasn iflash ishlari uch ko'rin ishg a ega:
1) obzor tadqiqotlari;
2) ta ’lim -tarbiya unsurlari orasidagi bog'liqlikni aniqlash;
3) izlanish tadqiqotlari.
B unday sharoitda kuzatish to ‘g‘ridan to‘g‘ri yoki bevosita
am alga oshiriladi. To‘g‘ridan to ‘g ‘ri yoki bevosita kuzatish fakt-
larn i qabul qilib olish, tu sh u n ib yetish va o ‘lchashdan iborat,
ya’ni:
— qabul qilib olish — sezish organlari yordam ida tekshiruvchi
obyekt aniq joyda
turganligini-qayd qilish;
— tu shu nib yetish — tan lab olingan, qayd qilingan obyekt ol
d in d an aniq yoki noaniqligini aniqlash;
— o ‘lchash — shu obyektning sonini aniqlash.
Bilvosita kuzatish obyektni bevosita kuzatish im koniyati
b o ‘lm aganda am alga o sh iriladi. Shunday obyektdagi shaxsning
tu g ‘m a qobiliyati, im koniyatlari,
intizom lilik, rostlik, kam tarlik,
kam su q u m lik kabi xislatlari kirishi m um kin. Bunday xislatlarni
bevosita kuzatish natijasida aniqlash qiyin. S huning u ch u n ham
o ‘qituvchi o ‘ziga qulay ko‘rsatkichlardan foydalanadi.
Bevosita va bilvosita kuzatish bilan bir qatorda faol kuzatish
ham qo‘llaniladi. Faol kuzatishda didaktik jaray on da bevosita
o ‘qituvchining o ‘zi ham qatnashadi va jaray o nn ing borishiga ta ’sir
etadi. B unda ishtirok etish n in g ijobiy tom oni sh u n d an iboratki,
o ‘qituvchi b o ‘lib o ‘tayotgan jarayo n ning ik ir-ch ik irlarin i tu sh un ib
yetadi, bu esa o‘quv ja ra y o n in i tadqiqot talablariga y o 'naltirish
im k o n in i beradi. Bunday usul ayrim kam chiliklariga qaram as
d an , ijodkor-o'qituvchilar to m o n id an o'quvchilar
faoliyatini faol-
lashtirishda keng qoMlaniladi.
Bilvosita kuzatish o'qitu vch in i hodisalarni o'rg anish ga ko'proq
ja lb etishga im koniyat yaratadi. M ashg'ulotlar sten o g ram m alari,
uch in chi odam to m o nidan tayyorlangan kuzatish bayonlari, foto-
kinolavhalar, rasm lar, d iagram m alar, statistik m ash g 'u lo tlar shu
lar jum lasidandir. Bu hujjatlar pedagogik faoliyatning natijalarini
h am d a
ijtimoiy m uhit, xusu san o'qituvchi faoliyatining o'quvchi
shaxsida uyg'otadigan o 'zg arish larn i kuzatish im k o n in i beradi.
23
llm iy -tek sh irish m aqsadlarini aniqlash o ‘qituvchini qiziqtirib
qo lg an m uam m oli holatni tahlil qilish ehtiyojidan kelib chiqadi.
B unday holatni ta h lil qilish va unda m a’lum va n o m a’lum larni
an iq lash , qo ‘shim cha adabiyotlarni o ‘rganish, tajribali shaxs-
la rn in g bu masalaga bergan bahosi o ‘qituvchining asosiy va
q o ‘sh im ch a m uam m olarni aniqlash im k on in i beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
