Kambarov jamoliddin xikmatillayevich korxonani boshqarish

Bashorat qilingan
Amaldagi
Xom ashyo va asosiy materiallar	1600	1700
Yordamchi materiallar	110	130
Yoqilg’i	500	500
Yakunlanmagan ishlab chiqarish	1900	2100
Tayyor mahsulot	850	900
Kelajak davrlar uchun xarajatlar	100	-

Topish kerak:

Korxona avvaldan mo’ljallanganga nisbatan qancha miqdorda (hajmda) aylanma mablag’larni bo’shatgan (ozod etgan).
8-AMALIY MASHG’ULOT. KORXONADA MEHNATNI BOSHQARISH

1. 
   Mehnat boshqarish tushunchasi
   
2. 
   Mehnatni tashkil etish shakllari
   
3. 
   Mehnat me’yorlashtirish jarayonini boshqarish
   
4. 
   Mehnat unumdorligini oshirish
   
5. 
   Mehnatni ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimi
   
6. 
   Mehnatni ifodalovchi ko’rsatkichlar bo’yi masalalar
   

Korxona qanchalik texnik tashkiliy- boshqaruv imkoniyatlariga ega bo‘lmasin, inson resursisiz u muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsata olmaydi.
Inson omilining korxona faoliyati samaradorligiga taosirining asosiy jixatlari quyidagilar:

• 
  kadrlarni tanlash va ularning xarakatini boshqarish.
  
• 
  Kadrlarni tayyorlash va uzluksiz o‘qitish.
  
• 
  Ishlovchilar tarkibining muhimligi va egiluvchanligi
  
• 
  Ishlovchilarning mehnatini moddiy va manaviy baholashni takomillashtirish.
  

Korxonada ishlovchilar ikki toifaga bo‘linadi.

1. 
   sanoat – ishlab chiqarish xodimlari
   
2. 
   nosanoat tashkilot xodimlari
   

sanoat ishlab chiqarish personali tarkibiga quyidagilar kiradi.
a) ishchilar
b) mutaxassislar va raxbarlar
v) xizmatchilar
g) kichik xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar
d) qoravullar


ishchilar: asosiy va yordamchi ishchilarga bo‘linadi. Asosiy ishchilar koeffitsienti quyidagicha hisoblanadi:

- umumiy ishchilar soni
- yordamchi ishchilar soni,
2. Korxona kadrlari strekturasi deganda ular alohida toifalarning o‘rgacha ro‘yxatidagi soni tarkibida tutgan salmog‘i tushuniladi.
: bunda,
- - toifa xodimlari soni.
3. Kadrlarning bo‘shash koeffitsient:
, bunda:
4. Kadrlarni qabul qilish koeffitsient:
, bunda:
- malum davrda qabul qilingan ishchilar soni.
5. kadrlar turg‘unligi koeffitsient:
, bunda:
- ishga yangitdan qabul qilingan ishchilar,
-ishdan bo‘shagan ishchilar,
6. Kadrlar qo‘nimsizligi datajasi, bo‘shash koeffitsienti kabi topiladi:
,
Seminar mashg’ulotlari savollari:

1. 
   Korxonaning kadrlar siyosati va kadrlar salohiyati, ularning mohiyati va bozor iqtisodiyoti sharoitidagi o’zaro bog’liqligi hamda o’ziga xos xususiyatlari.
   
2. 
   Kadrlar salohiyatidan foydalanish sohasidagi korxona strategiyasi.
   
3. 
   Korxonada mehnatni me’yorlashtirish.
   

Mustaqil yechish uchun masalalar:

1-masala. Korxonanipng o’tgan yil va rejalashtirilayotgan yilga ishchilarning o’rtacha ro’yhat bo’yicha soni quyidagicha:

• 
  Asosiy va yordamchi ishchilar –310 kishi.
  
• 
  Muhandis texnik hodimlar (MTX) – 30 kishi.
  
• 
  Xizmatchilar – 20 kishi.
  
• 
  Kichik xizmat ko’rsatuvchi hodimlar (KXX) – 6 kishi.
  
• 
  O’t o’chirish-qorovullash xizmati – 4 kishi.
  
• 
  Nosaonoat hodimlari – 10 kishi.
  

O’tgan yilda mehnat unumdorligi korxona sanoat ishlab chiqarish hodimlaridan (SIX) har kishiga 121000 so’mdan to’g’ri keladi.
Rejalashtirilayotgan yil boshida eskilaridan 50% ga ko’proq unumli bo’lgan asosiy fondlr ishga tushiriladi. Yangi fodlarda ishchilarning 30% (shartli ravishda) ishlaydilar. Natijada, rejalashtirilayotgan yilda, mehnat sharoitlari yaxshilanishi samarasida eski asosiy fondlarda mehnat unumdorligi 10% ga ortdi.
Topish kerak:

1. 
   Korxonaning barcha ishchi-hodimlari, shu jumladan, sanoat ishlab chiqarish hodimlarining o’rtacha ro’yhat sonini aniqlash.
   
2. 
   Hisobot va reja yilida mahsulot hajmi qancha bo’ladi.
   
3. 
   Rejalashtirilayotgan yilda mahsulot o’sishi absolyut kattalikda va foizlarda qanday bo’ladi.
   

2-masala. Yirik mashinasozlik zavodi tsexining ishchilari soni 500 kishi. Mehnat unumdorligining ortishi 1,04% ni tashkil etdi.
Topish kerak:
mehnat unumdorligining ortishi natijasida qancha ishchi ozod bo’ldi?
3-masala. Zavodning sanoat ishlab chiqarish hodimlarining maosh fondi har yilga 850 mln. so’m miqdorida belgilangan. Amalda esa maosh fondi yiligi 925 ml. so’mni tashkil etdi. Tovar mahsulot ishlab chiqarish dasturi 107,9% ga bajarilgan. Rejali maosh fondini me’yorga solish ko’rsatkichi – 0,6%.
Topish kerak:
Maosh jamg’armasi bo’yicha natija (tejalish yoki me’yordan ortiq harajat) qanday?


4-masala. Non mahsuloti ishlab chiqarish zavodida mehnat samaradorligi va unga haq to’lash bo’yicha quyidagicha ko’rsatkichlar yuzaga kelgan:

Ko’rsatkichlar	Bazis yilning IV choragida	Hisobot yilidagi choraklar natijalari
		1	2	3	4
Bir ishchiga o’rtacha oylik ish haqi, ming so’m Reja Amalda	30 -	33 33	34 38	37 39	36 37
Bir ishchining o’rtacha oylik unumdorligi Reja Amalda	3000 -	3210 3150	3335 3380	3486 3300	3420 3480

quyidagilarni aniqlash talab qilinadi:

1. 
   Ishlab chiqarish samaradorligining ortishi va o’rtacha maosh ortishi o’rtasidagi me’yoriy nisbat qanday?
   
2. 
   Mehnat unumdorligi va ish haqining reja bo’yicha va amaldagi o’sish sur’atlari qanday?
   

Hisob-kitoblar natijalarini jadvalga to’plang.


5-masala. Mexanik tsexda 100 ta yarimavtomat agregatlar ishlayapti. TSex 3 smenada, umumiy dam olish va bayram kunlariga rioya qilgan holda ishlaydi. Bir ishchi 4 ta agregatga xizmat ko’rsatadi. Ish vaqtining nominal fondi (F_ivn) – 263 soat, amaldagisi (F_iva) – 230 soat.
quyidagilarni aniqlash talab qilinadi:
Agregatlarga to’liq xizmat ko’rsatish uchun qancha ishchi kerak bo’ladi?


6-masala. Korxona murakkab mahsulot ishlab chiqaradi. Uni tayyorlashda mehnat sig’imi va ishchilarning tegishli toifalar (razryadlar) bo’yicha soatlik stavkalari quyidagi jadvalda keltirilgan.

Ko’rsatkichlar	Toifalar
	1	2	3	4	5
Mahsulot ishlab chiqarishda mehnat sarfi, norma-soat	300	600	900	400	270
O’rtacha soat stavkasi, so’m	41,8	45,5	50,3	55,7	62,8

Ish haqining soat fondigacha bo’lgan tarif fondiga qo’shimcha to’lovlar – 20%, Ish haqining kundalik oylik fondigacha soat fondiga qo’shimcha to’lovlar – 3%, oylik (yillik) maosh fondigacha kundalik fondga qo’shimcha to’lovlar – 7%.
quyidagilarni aniqlash talab qilinadi:
Korxonaning asosiy ishchilariga soatlik, kundalik va oylik maosh fondlarini hisoblab chiqaring.
Mehnat unumdorligini - bu ishlab chiqarish soxasida bo‘lgan mehnat sarfining samaradorligidir. Mehnat unumdorligini oshirish esa doimiy jarayondir. Mehnat unumdorligini qanchalik yuqori bo‘lsa, ham kishining kishining hayoti shunchalik boy va sermazmun bo‘ladi.
Mehnat unumdorligini ko‘tarish uchun unga taosir etuvchi omillar bo‘lishi kerak:
Mehnat unumdorligini, mahsulot sifati va nihoyat ishlab chiqarish samaradorligini ko‘tarish muhim mavqega ega omillardan biri- bu mexnat sharoitidir. U 5 guguxga bo‘linadi:

• 
  psixologik va fizalogik
  
• 
  ijtimoiy – psixologik va estetik
  
• 
  iqtisodiy – tashkiliy
  
• 
  texnik - texnalogik
  

Hozirda tashkil etilayotgan har bir ishlab chiqarish va noishlab chiqarish soxilarida faoliyat ko‘rsatayotgan firma va korxonalar shu omillarni tashkil etib qo‘ysalar, raqobatbop sifatli tovar ishlab chiqarishga erishadilar.
Unumdorlik ko‘rsatkichi 2 xil:

1. 
   Ish vafqti birligida tayyoilangan mahsulot birligi bilan.
   

a) yoki