Jyul Vern, «O‘n besh yoshli kapitan». «Yangi asr avlodi»

Ikkinchi qism

---

Birinchi bob 
QUL SAVDOSI
Qul savdosi! Bu so‘zning dahshatli ma’nosini hamma 
tushunadi. Insoniyat tilida bu so‘zga sira o‘rin bo‘lmasligi 
kerak
29
.
Okeanning naryog‘ida mustamlakalari bo‘lgan Yevropa 
davlatlari uzoq zamonlardan beri odam larni sharman-
dalarcha oldi-sotdi qilib, ko‘p foyda ko‘rib kelar edilar. 
Qul savdosi man qilingandan keyin ko‘p yillar o‘tib ket-
gan bo‘lsa ham, lekin ko‘p joylarda va ayniqsa Markaziy 
Afrikada shu kunga qadar
29
qul savdosi davom etib 
kelmoqda.
O‘zini madaniy mamlakat deb hisoblagan ba’zi bir dav-
latlar XIX asrning o‘rtalarida ham qul savdosini man etish 
to‘g‘risidagi aktga imzo qo‘yishdan bosh tortib kelar edilar.
Ko‘p kishilar, tirik odamlarni olti-sotdi qilish, ya’ni 
qul savdosi allaqachon yo‘q bo‘lib ketgan deb o‘ylaydilar. 
Bo‘lmagan gap! Butun bir qit’ani huvillatib, odamsiz 
qoldirish xavfini tug‘diruvchi odam ovlash kasbi bizning 
zamonamizda qanday avj olayotganini biz kitobxonlari-
mizga shu kitobning ikkinchi qismida hikoya qilib bera-
miz. Ba’zi bir mustamlakalarga tekin ishchi kuchlari yet-
kazib berish uchun qanday vahshiyona bosqinchiliklar 
qilinayotganini, butun-butun qishloqlar talon-toroj qilinib 
o‘t ichida qolayotganini, bun day bosqinchiliklar paytida 
qanchadan-qancha qonlar to‘kilayotganini va bundan 
kimlar foyda ko‘rayotganini kitobxonlar shu kitobdan 
o‘qib bilishlari mumkin.
Negrlarni qul qilib sotish XV asrdan boshlangan. 
Buning boshlanishi quyidagicha bo‘lgan. Ispaniyadan 
29
Jyul Vern «O‘n besh yoshli kapitan» romanini 1878-yilda 
yozgan.

---

185
«O‘n besh yoshli kapitan»
quvilgan mavrlar
30
Gibraltar bo‘g‘ozining narigi tomoni-
ga o‘tib, Afrika sohilida o‘rnashib qolganlar. O‘sha ma-
halda bu sohil portugaliyaliklarga qarashli bo‘lib, ular 
mavrlarni qattiq ta’qib qilganlar. Ta’qibchilar ularning bir 
qismini asir olib, Portugaliyaga olib ketganlar. Asirlarni 
qul qilishgan. Bu esa, bizning eramiz boshlangandan, 
ya’ni miloddan keyin Afrikadan G‘arbiy Yevropaga olib 
kelingan birinchi qullar edi.
Ammo asir mavrlarning aksari boy oilalardan edi. 
Ularning qarindosh-urug‘lari asirlikdan qutqazib olish 
uchun portugaliyaliklarga ko‘pdan-ko‘p oltin taklif qilar 
edilar. Biroq, portugaliyaliklar oltinni nima qilsin? Ular 
chet ellardan keltirilgan oltinlarni ham qayerga qo‘yish-
larini bilmas edilar. Ularga yangidan qo‘shilayotgan mus-
tamlakalarida ishlash uchun ishchi kuchlari kerak edi, 
qisqacha qilib aytganda, portugaliyaliklarga oltin emas, 
qullar kerak edi.
Boy mavrlar asir tushgan qarindosh-urug‘larini oltin 
to‘lab ham qutqazib olish mumkin emasligini bilib, ular-
ni Afrikadan juda osonlik bi lan keltiradigan negrlarga 
ayir bosh qilishni tak lif etdilar. Bu taklif portugaliyaliklar 
uchun foydali bo‘lganidan ular buni qabul qildilar. Ana 
shunday qilib, Yevropada qul savdosi boshlanib ketgan.
XVI asr oxirlarida bu sharmanda qul savdosi ju da avj 
olib ketdi. Hatto o‘sha zamondagi o‘qimishli kishilar ham 
bu ishga shunchaki oddiy bir narsa deb qarar edilar. 
Hamma davlatlar Yangi Dunyodagi, ya’ni Amerikadagi o‘z 
mustamlakalarini tezroq kengaytirish uchun eng yaxshi 
tadbir deb bilib, qul savdosini himoya qilar edilar.
Tropik iqlimga o‘rganmagan yevropaliklar ming lab-
minglab qirilayotgan joylarda qora tanli qullar bemalol 
yashab, ishlay berar edilar. Shuning uchun maxsus 
yasalgan kemalar qul negrlarni Amerikadagi mustam-
lakalarga doim tashib turar edi. Xalqaro qullar savdosi 
juda avj olib ketganidan Afrika qirg‘oqlarida tez orada 
30
Ispan arablari.

---