Jo`rayeva A

8.6. Fermentlarning amaliyotda qo`llanilishi.
Enzimologiyaning jadal 
rivojlanishi juda ko`p ximiyaviy reaktsiyalarni katta tezlik bilan o`tishini 
ta`minlaydigan bu kuchli omilni amalda tobora keng qo`llanilishiga olib kelmoqda. 
Fermentlar sanoatdagi biologik xom ashyoni ishlashda (non yopish, vino, pivo 
pishirish, pishloq tayyorlashda, choy, tamaki, teri va mo`ynani ishlov berishda, 
kulinariyada) qo`llaniladi. Keyingi yillarda kimyo - texnologiyada organik 
moddalarni o`zgartirish (oksidlanish, qaytarilish, degidratatsiya, kondensatsiya, 
dekarboksillanish), reaktsiyalarini boshqarish uchun ham qo`llanila boshlandi. 
Sanoatda fermentlarni ishlatish tez rivojlanayotgan biotexnologiyaning markaziy 
qismi bo`lib, unga sanoat enzimologiyasi deb ataladi. Uning hozirgi vaqtda jadal 
rivojlanishi sanoatda moddalarni sintez qilish, tozalash, ularni ximiyaviy 
modifikatsiya qilish uchun birinchi navbatda fermentlarni qattiq organik yoki 
noorganik polimer tashuvchilarga kovalent bog`lar orqali ulanib tayyorlangan 
shakllari - immobillangan fermentlarning qo`llanilishiga bog`liq. Fermentlarni 
qattiq asosga bog`lab, ularni harakatsiz qilish fermentlarning turg`unligini oshiradi, 
o`ziga xosligini ta`minlaydi, qo`llanilishini osonlashtiradi va preparatlardan qayta-
qayta foydalanish imkoniyatini tug`diradi. Immobillangan fermentlarni sanoatda 
qo`llab bir qator aminokislotalar, klechatkadan kraxmal, turli farmakologik 
preparatlar, masalan prednizalon, juda shirin qandsiz modda aspartam va 
boshqalar olingan.
Tibbiyotda fermentlar uch yo`nalishda tadqiq qilinadi va qo`llaniladi. 
Birinchisi bir qator kasalliklar, ayrim fermentlarning nasliy yetishmasligidan kelib 
chiqishi ma`lum bo`lgan. Masalan, qonda sut shakari laktozadan hosil bo`lgan 
galaktoza miqdorining ortiqcha bo`lishi bilan xarakterlanadigan galaktozemiya - 
bu 
monosaxaridning 
o`zlashtirilishini 
katalizlaydigan 
β-galaktozidaza 
fermentining yetishmasligidan kelib chiqadi; ruhiy faoliyatning buzilishi bilan 

---

74 
kuzatiladigan fenilketonuriya esa fenilalanin aminokislotasini oksidlab tirozinga 
o`tkazuvchi ferment tirozinaza faolligining kamligiga bog`liq va boshqalar. Bu 
yo`nalish enzimopatologiya deb ataladi. 
Ikkinchisi qonda, siydikda, to`qima preparatlarida fermentlar miqdorini 
aniqlash orqali kasallik tashxisini qo`yish va uni kuzatib borish. Masalan: LDG va 
aminotransferazalar izofermentlarining qondagi miqdorini belgilash orqali yurak 
va jigar kasalliklarini bir-biridan ajratish va kasallikning kechishini kuzatish - 
enzimodiagnostika.
Uchinchisi enzimoterapiya - fermentlar bilan davolash masalan, 
chandiqlarni proteolitik fermentlarni kiritish bilan so`rilishini tezlatish, 
fermentlarning yetishmasligi bilan bog`liq nasliy kasalliklarni tashqaridan ferment 
preparatlari kiritib davolash va boshqalar.