Jo`rayeva A

8.3. Ko`p shaklli fermentlar. 
Fermentlar bir turda, bir to`qimada, hatto bir 
hujayraning o`zida ham bir - biridan farqlanadigan ikki va undan ortiq shakllarda 
uchrashi aniqlandi. Bu fermentlar ayni bitta reaktsiyani kataliz qilsalar ham bir - 
birlaridan substratga yakinliklari, ta`sirining optimumi, kataliz qiladigan 
reaktsiyaning eng yuqori sur`ati yoki boshqarilishini xossalari bo`yicha o`zaro 
farqlanadi.
Ko`p shaklli fermentlarning paydo bo`lish tabiati xilma - xil bo`lib, 
oxirigacha o`rganilmagan. Izofermentlar oqsil molekulasining birlamchi 
strukturasida nasliy farq bo`lishidan kelib chiqadi, ya`ni ularning fizik - ximik 
farqlari 
nasliy 
xossalarga 
ega. 
Bir 
fermentning 
nasliy 
bo`lmagan 
modifikatsiyalariga shaklli fermentlar deyiladi.
Izofermentlar moddalar almashinuvida boshqaruvchilik vazifasini bajarib, 
ichki va tashqi omillarga turli to`qimalardagi metabolizmni moslashtirish 
imkoniyatini beradi, degan fikrlar mavjud. Izofermentlar turli hujayra va 
to`qimalarda, hattoki organoidlarda bir xil bo`lmaganligi sababli ular bioximik 
reaktsiyalar yo`nalishini o`zgartirish imkonini beradi.
Oligomer tuzilishga ega bo`lgan izofermentlarning bir ajoyib xususiyati bor: 
butun kompleksning faolligi ayrim subbirliklarning bir - biriga nisbatan 
joylashishiga bog`liq. Keyingi yillarda juda ko`p fermentlarning izofermentlari 
aniqlangan: 
achitqilar, 
odam 
va 
hayvon 
hujayralaridagi 
gliserataldegidfosfatdegidrogenaza, 
piruvatdegidrogenaza, 
geksokinaza 
va 
boshqalar.
Bu guruhga mansub fermentlardan birinchilar qatorida yaxshi o`rganilgani
oksidlanish-qaytarilish reaktsiyasini kataliz qiluvchi laktatdegidrogenaza bo`ldi:
Laktat + HAD
+
Piruvat + HADH + H
+ 
Bir turdagi organizmlarning turli organlarida uning besh xil izozimi 
uchraydi, ular to`rtta polipeptid zanjirdan iborat. 5 ta izofermentning har biri 
aminokislota tarkibi va birlamchi strukturasi bo`yicha farqlanadigan 2 polipeptid 
zanjirlardan: A yoki M zanjir (ing. «muscle» - muskul so`zidan) va B yoki H - 
zanjir (ing. «heart» - yurak so`zidan) tuzilgan. Binobarin, faol ferment bu 4 
subbirliklarning kombinatsiyalaridan biriga: H
4
, H
3
M, H
2
M
2
, HM
3
, M
4
va LDG 
ning quyidagi izofermentlari LDG
1
, LDG
2
, LDG
3
, LDG
4
, LDG
5
, ga to`g`ri keladi. 
Skelet muskullarida mavjud LDGning izoshakli asosan 4 M - zanjirlaridan, yurak 
muskul to`qimasidagisi esa asosan N - zanjirlardan tashkil topgan. LDGning 
izoferment tarkibining ba`zi kasalliklarda o`zgarishi undan tashxis maqsadlarida 
foydalanish umidini tug`dirdi. Izofermentlar miqdorini qon zardobida o`zgarishiga 
qarab qaysi a`zo kasallikka duchor bo`lganini, patologik jarayoni naqadar og`ir 
ekanligini aniqlash mumkin.