|
Tiykarg’ı bo’lim
1.1 Jaqtılıq jáne onıń kristall menen óz-ara tásiri
Bir kòsherli kristallardaģı ekilık nur sınıwı anizotrop materiallardıń optikalıq ózgesheligi bolıp, sınıwı kórsetkishi jaqtılıq tarqalıw baǵdarına baylanıslı. Bunday materiallarda jaqtılıq nurınıń eki komponentke bóliniwi tásirin baqlaw múmkin, ol materialǵa kirgende, baǵdarı hám qutplanıwı hár túrlı bolǵan bir emes, bálki eki sınǵan nurlar payda boladı. Onı birinshi ret Daniyalıq alım Súwretus Bartolin 1669 jılda Islandiya shtati kristalında jańadan ashqan. Polarizator arqalı kórilgende polarizatsiyalangan ekran fonında ashıq plastik reńler plastik materialdıń eki sınıwı sebepli payda boladı. Fayl xarakteristikasında tásirdi túsindiriw ekilik sınıwdıń eń ápiwayı túri bir o'qli materiallarda gúzetiledi. Kóbinese bular torı assimetrik bolǵan kristallar bolıp tabıladı, yaǵnıy ol shozılǵan yamasa qálegen jóneliste qısılǵan boladı. Bunday halda bul jónelis (optikalıq kósher) átirapında aylanıw kristaldıń optikalıq qásiyetlerin ózgertirmeydi. Bunday ortalıqta jaqtılıq tolqınınıń háreketi jaqtılıqnıń tarqalıw hám qutblaniw baǵdarına baylanıslı. Ápiwayı tolqın - bul optikalıq o'qga hám tarqalıw baǵdarına perpendikulyar qutblaģan hám ayrıqsha tolqındıń qutplanıwı ápiwayı tolqındikine perpendikulyar boladı. Bul boyinsha ush tiykarǵı jaǵdaydı aytıp òtiwimiz múmkin:
1) Jaqtılıq optikalıq kósher boylap tarqaladı (bul halda, qutblaniw optikalıq kòsherge perpendikulyar boladı ) keyin sınıw kórsetkishi barlıq qutblaniwlar ushın birdey boladı jáne bul halda kristal izotrop ortalıqtan parq etpeydi, ápiwayı hám ayrıqsha tolqınlar ortasında hesh qanday parq joq.
Sherek tolqınlı plastinkadan ótkennen keyin, tegis polarizatsiyalangan nurlanıw sheńber polarizatsiyalangan nurlanıwǵa aylanadı.
2) jaqtılıq optikalıq kòsherge perpendikulyar tarqaladı. Keyin polarizatsiyani eki proektsiyaga ajıratıw múmkin – optikalıq o'qga parallel hám perpendikulyar. Eki ortogonal qutblaniwdin jarıqlıǵı ushın nátiyjeli sınıwı kórsetkishi basqasha boladı hám material qatlamınan (plastinkadan ) otip atırǵanda eki komponent ortasında faza jılısıwı gúzetiliwi múmkin. Eger dáslepki polarizatsiya sızıqlı bolsa hám optikalıq kòsherge tolıq yamasa tolıq perpendikulyar jóneltirilgen bolsa, ol halda plastinkadan shıǵıwda ózgermeydi. Biraq, jaqtılıq daslep optikalıq kòsherge múyesh astında qutblangan bolsa yamasa polarizatsiya elliptik yamasa sheńber bolsa, ol halda bir kòsherli kristall plastinkasınan otip atırǵanda, polarizatsiya komponentler arasındaǵı faza jılısıwı sebepli ózgeriwi múmkin. Ísıp ketiw plitanıń qalıńlıǵı sınıwı kórsetkishleri de jaqtılıq tolqın uzınlıǵı ortasındaǵı farqga baylanıslı.
Polarizatsiya hám optikalıq kósher arasındaǵı múyesh 450 bolsın. Eger plastinkanıń qalıńlıǵı sonday bolsa odan shıǵıwda bir qutblaniw tolqınnıń sherek bólegi (dáwirdiń sherek bólegi) ekinshisinen arqada bolsa, ol halda túp sızıqlı polarizatsiya sheńberge aylanadı (bunday plastinka sherek dep ataladı.) tolqın eger bir nurdın fazası ekinshi nurdiń fazasınan tolqın uzınlıǵınıń yarımına arqada qalsa, jaqtılıq sızıqlı qutblangan bolıp qaladı, biraq qutblaniw tegisligi málim bir múyesh arqalı aylanadı, onıń ma`nisi múyeshka baylanıslı.
Túsip atırǵan nurdin qutblaniw tegisligi hám tiykarǵı optikalıq kòsherdıń tegisligi ortasında (bunday plastinka yarım tolqın dep ataladı ) boladi .
3) jaqtılıq optikalıq o'qga salıstırǵanda qálegen jóneliste tarqaladı. Keyin bir sınǵan nur emes, bálki eki hár qıylı qutblaniwga iye bolǵan nurlar gúzetiledi. Sınǵan nurlardıń baǵdarların grafik tárzde tabıw múmkin.
Bir o'qli kristallda ápiwayı hám ayrıqsha tolqınlardıń tarqalıw baǵdarın tabıw pracesi tómendegishe biladı.
Processtiń matematikalıq xarakteristikası júdá salmaqli, biraq nátiyjeni Evald konstruktsiyasi járdeminde kristall daǵı diffraktsiya suwretin esletuwchi konstruktsiyalar járdeminde anıq súwretlew múmkin.
Tolqın hawadan bir o'qli kristall maydanına tushsin. Bir o'qli kristall ushın ápiwayı hám ayrıqsha tolqınlar ushın tolqın hám nurlar vektorlarınıń baǵdarların tabıw boyınsha kórsetpeler ( ápiwayılıǵı ushın optikalıq kósher túsiw tegisliginde) boladı.
1. Hawada radiusı bir ge teń hám orayı kristall maydanında jatqan yarım shardi sızıń.
2. Birdey oray hám radius sındırıw kórsetkishine teń bolǵan yarım shardi ortalıqta sızıń .
3. Ortalıqta birdey orayǵa iye ellipsoiddi sızıń, onıń úlken yarım kòsherge kristaldıń optikalıq kòsheri boylap jóneltirilgen hám displayn n ge teń, eger kishi bolsa displey usılı n boladi.
4. Túsken hám sáwlelendirilgen nurlardı sonday dúziń, hádiyseniń aqırı hám sáwlelendirilgenniń bası sharlar orayında bolsın.
5. Qaytqan nurdiń shar menen kesilisken jerinen ótetuǵın vertikal sızıqtı sızıń.
6. Sızıqtıń elementdeǵı shar hám ellipsoid penen kesilisken noqatların tabıń.
7. Ápiwayı hám ayrıqsha tolqınlardıń tolqın vektorları baǵdarlarınıń kesilisiw noqatları orayınnan tartıp alın. Sınıwı kórsetkishleri bul vektorlardıń uzınlıǵına sáykes keledi.
8. Ápiwayı tolqın ushın : E vektorı optikalıq kòsherge perpendikulyar bolıwı kerek hám vektor k, k|s.
9. Ayrıqsha tolqın ushın : nurlar vektorı s kesilisiw noqatında ellipsoidga perpendikulyar bolıwı kerek. Ayrıqsha nur túsiw tegisliginde jatpawi múmkin. Ayrıqsha tolqın E nıń qutplanıwı nurlanıw vektorına perpendikulyar s hám ápiwayı tolqındıń qutplanıwı D vektor k tolqın vektorına perpendikulyar. Ayrıqsha tolqınnıń D, E, s hám k vektorları bir tegislikte jatıwı kerek[1].
Do'stlaringiz bilan baham: |
