Joqari hám orta arnawli bilimlendiriw ministrligi. Berdaq atindaǵi qaraqalpaq mámleketlik universiteti fizika fakulteti 2-b fizika gruppasi studenti koshetepov amaniyazdiń optika páninen bir kòsherli kristallardaği ekilik nur sindiriw temasinda jazǵan kurs

1.2 Eki kòsherlı kristallar. Redaktorlaw

Bunday kristallarda sındırıw kórsetkishleri Dekart koordinata sistemasınıń barlıq ush kòsher boylap hár túrlı boladı. Tolqın vektorlarınıń maydanı quramalı formaǵa iye, biraq optikalıq kòsherler dep ataw múmkin bolǵan eki ayrıqsha jónelis ámeldegidey, sebebi optikalıq kòsherler boylap tarqalıwda k-vektordıń tek bir baǵdarı bar. Usınıń menen birge, bul jónelis konustiń sırtın toldıratuǵın sheksiz nurlar vektorları kompleksine sáykes keledi hám konustiń sınıwı gúzetiledi. Optikalıq oqlarǵa tuwrı kelmaytuǵın jónelisler boylap tarqalip atirģanda eki sınıwı gúzetiledi, biraq bul halda kóbinese eki nur da ayrıqsha (tolqın hám nur vektorınıń baǵdarı uyqas kelmeydi)boladı.

Ekilik sınıwı tekǵana kristallarda, bálki assimetrik dúzılısge iye bolǵan hár qanday materialda mısalı, plastmassada da gúzetiliwi múmkin.Sapa tárepten hádiyseni tómendegishe túsindiriw múmkin. Materiallıq ortalıq ushın Maksvell teńlemelerinen kelip shıǵadı ortalıqtaǵı jaqtılıqtıń faza tezligi ortalıqtıń dielektrik ótkezgishligi e ga teris proporsional bolıp tabıladı. Birpara kristallarda ótkizgishlik – tenzor ma`nisi – elektr vektorınıń baǵdarına, yaǵnıy tolqınnıń qutblaniw jaǵdayına baylanıslı, sol sebepli tolqınnıń faza tezligi de onıń qutplanıwına baylanıslı boladı.
Jaqtılıqnıń klassik teoriyasına kóre, effekttiń payda bolıwı jaqtılıqtıń ózgeriwshen elektromagnit maydanı elementtıń elektronlarınıń shayqalıwına alıp keledi jáne bul terbelisler jaqtılıqnıń ortalıqta hám geypara elementlerde tarqalıwina tásir etedi. Elektronlardı málim bir jóneliste shayqalıwın ańsatlatiw kerek. Jaqtılıqnıń háreketin túsiniwdi ańsatlastırıw ushın biz eń ápiwayı tolqındı misal etip alamız. Samolyot tolqınları olardıń fizikalıq tábiyatınan qaramastan hesh bolmaǵanda xarakterlenedi. Keminde eki shama bolģanda yani tarqalıw tezligi n hám tolqın uzınlıǵı l bular menen sharayatlarda eń ápiwayı tolqın modeli qara hám aq sızıqlar tegis sisteması boladı hàm birdey keńlikte turaqlı tezlikte háreketlenedi. Bul halda tolqın uzınlıǵı l boladi. Bir qara hám bir aq sızıqtıń ulıwma keńligine teń boladı eger birlik ushın bul suwretke sańlaq arqalı qaragan gúzetshi aldında waqıt ótiwi menen ē tolqınları ótip ketedi, keyin tezlik tómendegishe bolıwı kerek: n=ēl. Sonıń menen birge gúzetshi boslıqta terbelisler júz bolıwın kóredi, yaǵnıy Ol waqıtı -waqıtı menen boladı úzliksiz aralıqta T / 2 araliq penen jabıw keyin
qara sızıq Ē dıń ma`nisi terbelis chastotası, T nıń ma`nisi bolsa dáwir dep ataladı[6]
Terbelisler - bul muǵdarlar bir-birine teris bul teoriyaǵa kóre biz reńdi monoxromatik nurlar retinde kórip shıǵamız .
Túrli tolqın uzınlıqları vakuumdaǵı nurlardıń tolqın uzınlıqlarınıń shamalıq bahaları kestede kórsetilgen boladı eger jaqtılıq eki ashıq ortasındaǵı tegis hám tegis interfeyske tusse hàmde izotrop ortalıq bolsa, ol nızamlarǵa ámel etken halda sáwlelendiriledi:
1) túsip atırǵan hám sáwlelendirilgen nurlar jatadı, sáwlelendiriwshi sırtqa normal bolǵan bir tegislikte boladi.
2) túsiw múyeshi múyeshka teń sáwlelendiriw jaqtılıq nurı kemrek tıǵızraq izotrop ortalıqtan tıǵızraq ortalıqqa ótkende, olar arasındaǵı shegaraǵa perpendikulyar boladi , keyin onıń tezligi pasayadi, lekin ózgermeydi.
Biraq jaqtılıq nurı ótkir múyesh astında interfeyske tusse azayadı
bul shegara daǵı tezlik nurlardıń iymeyiwine yamasa sınıwına alıp keledi. Sınıwı tómendegi nızamlar boyınsha júz beredı :
1) túsip atırǵan nur hám sınǵan nur bir orında jatadı.
Normaldıń sınıwı maydanına iye bolǵan tegislikte.
2) túsiw múyeshi sinusining qatnası.
Sınıw múyeshiniń sinusi málim bir jup ortalıq ushın ǵárezsiz baha bolıp tabıladı .
Túsiw múyeshi N menen belgilengen bul baha kórsetkish dep ataladı.