Jiyanmuratova G. S0TS10L0 I d I y

Elita nazariyasi -
теория элит 
- theory of elite 
- V.Pareto asos 
solgan, a ’zolarining qobiliyati va iste'dodiga ko‘ra jamiyatda yuqori 
pog‘onani egallovchi guruh haqidagi nazariya.
Elita sirkulyasiyasi — 
циркуляция элит 
— circulation of elites
- Paretoga ko‘ra, geterogen jamiyat a’zolari o‘rtasidagi o‘zaro 
aloqalar jarayoni bo‘lib, elitaning ko‘tarilish va tushish, yuksalish va 
pasayish davrlari muqarrar va ilojsiz holatdir. Elitaning almashinishi 
insoniyat jamiyati mavjudligining qonuniyati sanaladi.
Hukmron elita -
властвую щ ая элита 
- power elite 
- Mills 
interpretatsiyasiga ko‘ra, 
zamonaviy jamiyatlarda hokimiyatni 
konsentratsiyalovchi insonlaming kichik bir guruhi.
Ijtimoiy o‘zgarishlar -
социальные изменения 
- social
change 
- ijtimoiy guruh yoki jamiyatning tayanch tuzilmalaridagi 
o'zgarishlar.
Instinkt -
инстинкт 
- instinct 
- genetik darajada o ‘matilgan, 
har bir tur vakilida mavjud bo‘ladigan belgi yoki xususiyat.
Oliy sinf -
высший класс 
- upper class 
- jamiyatning boy 
a’zolaridan tashkil topgan, meros mulki, shaxsiy biznes yoki katta 
summadagi aksiyalarga ega sotsial sinf.
2 9 6

---

II BO‘LIM. XX ASR BOSHLARIDA SOTSIOLOGIYANING
RIVOJLANISHI
AQSH empirik sotsiologiyasi. Chikago maktabi
Reja:
1. AQShda sotsiologiyaning paydo bo‘lishi
2. XX asr Amerika sotsiologiyasida empirizm
3. “Polshalik dehqon yevropa va Amerikada” asari
4. Chikago maktabining shakllanishi
5. Chikago maktabining ravnaqi
6. Chikago maktabining inqirozi va sotsiologiya uchun ahamiyati
7. Sotsiologiyaning soha yo‘nalishlari rivoji
1. 
J.Ritseming ta’kidlashicha, AQShda sotsiologiya paydo 
bo‘lishining aniq sanasini belgilash qiyin. 1858-yil boshida Berlinda 
ijtimoiy muammolarga bag‘ishlangan kursi o'qitilgan, 1854-yilda 
Kontning 
«sotsiologiya»
terminidan Jorj Fitsxyu foydalangan, 1873- 
yilda Uilyam Grem Samner ijtimoiy fan kursini Yeylda boshlagan. 
XIX asming 80-yillari davomida 
"Sotsiologiya"
maxsus kurslari 
paydo bo‘la boshlagan. Bu nom bilan atalgan birinchi bo‘limga 1889- 
yilda Kanzas universitetida asos solingan. Sotsiologiya 1892-yilda 
Albion Smolll Chikago universitetiga o‘tdi va u yerda yangi 
sotsiologiya bo‘lim.ini etdi. Chikago boiim i umuman Amerika 
sotsiologiyasida va qisman sotsiologik nazariya doirasidagi birinchi 
muhim markaz b o ig a n 1.
J.Ritser 
ilk 
amerikalik 
sotsiologlami 
ilk 
yevropa 
nazariyotchilarining ko‘pchiligi haqida aytish mumkin boigan 
konservator emas, balki siyosiy liberallar sifatida ta’riflash o‘rinlidir, 
deb ta’kidlaydi. Ilk Amerika sotsiologiyasiga xos liberalizm asosan 
ikkita elementdan tashkil topgan. Birinchidan, u ozodlikka ishonch va 
shaxs farovonligiga tayangan. Bu ma’noda unga guruhiy jamoalarga 
urg‘u bergan Kontdan ko‘ra, Spenseming qarashlari ko‘proq ta’sir 
ko‘rsatgan. 
Ikkinchidan, 
bu yo‘nalishda birlashgan 
ko‘pgina 
sotsiologlar 
jamiyatdagi 
progressga 
evolyutsion 
qarashni
1 G eorge Ritzer. Sociological Theory'. Eighth Edition. M e Graw-Hill. 2010. - P. 189.
2 97

---

o‘zlashtirdilar. Ammo bu progressga erishishning eng yaxshi usuli 
to‘g‘risidagi turlicha nuqtai nazarlar paydo boidi. Ayrimlar sotsial 
islohotlami qoilab-quvvatlash uchun hukumat bir necha qadamlami 
qo‘yishi kerakligini ta’kidlardi.
Liberalizm o‘zining keskin shaklida konservatizmga juda yaqin. 
Sotsial progressga, islohotlar yoki