Jismoniy tarbiya

IV BOB.  0 ‘zbek milliy o‘yinlari
0 ‘zbek  milliy  o ‘yinlarini  o ‘quv  muassalarida talaba-o‘quvchilar 
b ila n   jism oniy  tarbiya  darslarida,  darsdan  tashqari  m ashg‘ulotlarda, 
ay rim   sport  turlarida  sportchilarni  ko‘nikma  va  malakasini  oshirish, 
m ustahk am lash  ham da  takomillashtirish  uchun  foydalanishga  tavsiya 
etam iz.
Sport  va  harakatli  o ‘yinlarini  milliy  turlari  o ‘zbek  millatini 
q ad im iy   an ’analari,  madaniyati  va  qadriyatini  chuqur  ildizlaridan  kelib 
chiqib  yoshlarim izni  etnik  guruhini  harakat  olami  tasnifini  aks  ettiradi. 
S p o rt  va  harakatli  o ‘yinlarni  milliy  turlari  asrlar  davomida  xalqimizni 
m e h n a t  faoliyati  belgilarida  saqlanib  qolgan.  Shaxsni  har  tomonlama 
k am o latg a  yetkazish  vositalariga  aylanib,  uni  aniq  faoliyat  maydonida 
o ‘z   m ehnatining  unumdorligini  yuksaltirish  uchun  foydalanilgan.  Sport 
o ‘yinlarin in g  
m illiy 
turlari 
malaka 
va 
mahoratni 
zaruriy 
harakatchanligini  mukammallashtirish  uchun  foydalaniladi.  Milliy 
a n ’analarida,jism oniy  harakatchanlik,  jismoniy  sifat  shaklida  namoyon 
b o ‘lib  ushbu  o ‘yinlarda  o‘zini  ifodasini  topib  millatimiz  genafondini 
rivojlanish iga vosita sifatida qo ‘llanilgan.
Xalq  ijodiyoti  va  arxeologik  qazilma  materiallarini  o‘rganish 
shuni  k o ‘rsatdiki,  o ‘tmishda  O ‘zbekiston  hududida  yashagan  xalqlar 
jism o n iy   tarbiya  va  sport  elementlari  bilan  muntazam  ravishda 
sh u g ‘ullanib kelgan.
Hozirgi  paytda  sportning  milliy  turlari  o‘zining  ijtimoiy  va 
b io lo g ik   faoliyatini  yo‘qotm agan  va  jismoniy  tarbiya  darslarini 
b o sh lan g ‘ich  t a ’lim  bosqichidan  oliy  ta’lim  bosqichigacha  qo‘llanilib 
kelinib,  o ‘qish jarayonida majburiy vosita bo‘lib  qolishi kerak.
Jism oniy 
tarbiya 
mashqlarini 
milliy 
turlaridagi 
barcha 
k o ‘rinishlar  jism oniy  tarbiya  m ashg‘ulotlarida  foydalanish  quyidagi 
o m illar  bilan belgilanadi:
-shug‘ullanuvchilarning  yoshiga  va  jism oniy  tayyorligiga 
m osligi, jinsiy  ham da psixologik xususiyatlari;
-dars  va  darsdan tashqari m ashg‘ulotlarning holati,  vazifasi va 
m aqsadining mos  kelishi;
-asosiy  e ’tibomi  qulay  harakatlarni  shakllantirishga,  psixo 
fiziologik sifatlar,  sotsial m e’yor asoslariga qaratish,
-jism oniy  mashqlarni  xilma-xil  y o ‘nalishda  va  o‘z  vaqtida 
alm ashtirish,

---

- psixologik-ruhiy tayyorgarlikni  mustahkamlash.
0 ‘quv  ishlarida,  sportning  milliy  turlarini  rejalashtirishda 
boshqa  bo‘limlar  bo‘yicha  dastur  materiallari  o‘rganiladi  va  jismoniy 
mashqlarning  turlari  hisobga  olinadi.  Shuningdek,  k o ‘pgina  milliy 
o‘yinlar  o‘quvchi,  talabalarda  jismoniy  harakat  sifatlarini,  u  yoki  bu 
koiiikm a 
va 
qobiliyatni 
rivojlantirish 
uchun 
foydalaniladi. 
M ashg‘ulotning  foydali  b o ‘lishi  o ‘quv  jarayonida  xalq  o'yinlarining 
rag'batlantirilishiga bog‘liq.
Masalan,  o ‘zbek  milliy  o ‘yinlari  «B o‘sh  joy»,  «Qopqon». 
qoraqalpoq  o‘yinlaridan  «Bo‘ri  va  qo‘chqorlar»,  «Quvlashmachoq»  va 
boshqalar  kiradi.  Muvozanatni  saqlash  mashqlaridan  «Dorboz»,  «Bir 
oyoqda»  kabi  o‘zbek  milliy  o ‘yinlaridan  foydalanish  mumkin. 
Sakravchanlikka  oid  harakat  elementlarini  o ‘rganishda  o ‘zbek  milliy 
o‘yinlaridan  «Oqsoq  qarg‘a»,  «Oqsoq  bo‘ri  va  qo‘ylar»  va  qoraqalpoq 
milliy  o‘yinlaridan  «Qurbaqa  va  sudralish»  kabi  o'yinlar  tavsiya 
qilinadi.
Koptok  bilan  mashq  qilishni  o‘rganish  uchun  o ‘zbek  xai.j 
o‘yinlaridan  -  «Oqsoq  eshak»,  “D o‘ppi  tashlar”,  “M itti”,  qoraqalpoq 
o‘yinlaridan  -   «Chuqurdagi  shar»,  «Koptokni  tut»,  «Kim  birinchi 
koptok keltiradi».  kabi  o‘yinlam i olish mumkin.
0 ‘qish jarayonida  xalq  o‘yinlarini  muvaffaqiyatli  tadbiq  qilisii 
butun  dastur  materialini  o ‘rgatishda  nihoyat  foydali  asos  yaratish' 
mumkin.  0 ‘zbek  xalq  milliy  o ‘yinlarining  jism oniy  tarbiya  darslarida 
qo‘llanilishi  o ‘quvchi  va  talabalarning  o‘z  milliy  madaniyatiga  b o ig an  
qiziqishini  juda  kuchaytiradi  hamda  yosh  avlodning  o ‘z  vatanini 
sevishga,  uni  ko‘z  qorachig‘idek  asrashga  va  mudofaa  qilishga 
tayyorlaydi, 
shuningdek, 
harakatli  o‘yinlar  orqali  respublikamiz 
hududidagi 
xalqlarni 
jism oniy 
madaniyat 
tarixiga 
qiziqishini 
kuchaytiradi.  0 ‘zbekiston Respublikasi  mustaqilligi  sharofati  bilan xalq 
milliy  sport  turlari  (milliy  kurashlar,  turon)  o‘quv  va  tarbiya 
muassasalari  dasturidan  keng  jo y   olishi,  o‘zbek  xonadoniga  jismoniy 
tarbiya  va  sportni  kirib  borishi  yoshlarning jism oniy,  aqliy  va  m a'naviy 
kamolotida  benihoya  katta  foyda  keltiradi.  M illiy  o ‘yinlarning 
kamsitilishi  va  y o ‘qotilishi  unutilgan  qadriyat  va  m a’naviyatlarimiz 
qatorida  tarbiya  ishida,  aholining  salomatligini  saqlash  sohasida  ham 
salbiy oqibatlarga olib keladi.
Jismoniy  tarbiyaning  asosiy  vazifasi,  insonni  sogiom lashtirish, 
jismoniy  va  aqliy  kamolotga  yetkazishdan  iborat  ekan,  o‘yinlar  bilan

---

shug‘ullanganda 
maydoncha 
va  zallar  ozoda 
bo‘lm og‘i 
zarur. 
Y ashaydigan  mehnat  qiladigan,  dam   oladigan  va  o‘ynaydigan  joylar 
toza,  bahavo bo‘lishi  zarur.
Ob-havo  qanday  b o ‘lishidan  qat’i  nazar,  jismoniy  mashqlar, 
milliy 
harakat  va  sport  o‘yinlari  bilan  ochiq  havoda  ko‘proq 
shug‘u llan ish   maqsadga  muvofiqdir.  Faqat  yom g‘ir,  qor  yog‘ib  turgan 
paytdagina  o ‘yinlar  usti  berk  maydonlarda  o ‘tkazilishi  mumkin.  0 ‘yin 
davom ida  oziq-ovqatlarni  iste’m ol  qilishdan  saqlaning.  0 ‘yinlardan 
so ‘ng,  kiyim larni  almashtirishga,  dushga tushib  yuvinishga,  paypoqlarni 
alm ashtirishga  talabalarni  o ‘rgating.  Milliy  o‘yinlar  o ‘z  o‘rnida  barcha 
sport 
turlari: 
basketbolchilarni, 
voleybol, 
ginmastlami, 
yengil 
atletikachilarni  kasbiy  mahoratini  oshirishga  yordam   beradi.  Quyida 
m illiy  o ‘yin  namunalaridan keltiramiz.