Jismoniy madaniyatning nazariy-metodologik asoslari

QOZON DAVLAT UNIVERSITETI
Naberejnye Chelni shahridagi filiali, Jismoniy tarbiya va sport bo'limi

I.G.Kalina, K.B.Tumarov, V.M.Grigo

JISMONIY MADANIYATNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI.

QO'LLANMA

ixtisoslashtirilmagan oliy ta’lim muassasalari talabalari uchun

Naberejnye Chelny 2009

2

UDC378.172(075.8)

BBC 75.1.73

K 17

Qozon davlat universiteti filiali tahririyat-nashriyot kengashi qarori bilan nashr etilgan

2009 yil 9 oktyabr

Taqrizchilar: Golubeva G.N., Doktor Ped. fanlari, dotsent, Xalilova L.I., pedagogika fanlari nomzodi, dotsent.

Kalina I. G. Jismoniy madaniyatning nazariy va uslubiy asoslari K17 : ixtisoslashtirilmagan oliy o'quv yurtlari talabalari uchun darslik / I. G. Kalina, K. B. Tumarov, V. M. Grigo
/ A.I. Golubev tomonidan tahrirlangan;lab
Ushbu qo‘llanmada oliy o‘quv yurtlarida jismoniy tarbiya fanining mohiyati va asosiy qoidalari ochib berilgan. Taqdim etilgan materialning mazmuni universitetlar uchun “Jismoniy tarbiya” fanining nazariy kursi dasturiga mos keladi.
Qo'llanma o'quvchilar, ixtisoslashtirilgan ta'lim muassasalarining umumta'lim maktablari o'quvchilari, jismoniy tarbiya o'qituvchilari, jismoniy mashqlar va sport bilan mustaqil shug'ullanadigan keng doiradagi odamlar uchun foydali bo'lishi mumkin.

UDC378.172(075.8)

BBC 75.1.73

MUNDARIJA

KIRISh………………………………………………………………………….….		5
1-BOB. SOHADAGI ASOSIY TUSHUNCHALAR VA TA’RIFLAR JISMONIY TA'LIM………………………………………………………		7
1.1.	Jismoniy madaniyat…………………………………………………….	7
1.2.	Jismoniy ta'lim………………………………………………..	8
1.3.	Jismoniy rivojlanish…………………………………………………………	9
1.4.	Jismoniy mukammallik………………………………………………	9
1.5.	Sport..…………………………………………………………………..	10
2-BOB		12
2.1.	Jismoniy tarbiyani tashkil etishning asosiy qoidalari oliy o‘quv yurtida ……………………………………………..	12
2.2.	Talabalar jismoniy tarbiya dasturining mazmuni oliy ta’lim muassasasi………………………………………………	13
2.3.	Universitet talabalari kontingentining yosh xususiyatlari ………..	17
2.4.	Turli o'quv bo'limlarida jismoniy tarbiya darslari metodikasining xususiyatlari …………………………………………….	17
2.5.	shakllari va boshqaruvi universitetda jismoniy tarbiya va sport ……………………………..	19
3-BOB. HAYOTNING ANATOMO-MORFOLOGIK VA FIZIOLOGIK ASOSLARI. JISMONIY TA'LIM………………………………………		22
3.1.	Organizm yagona o'zini o'zi rivojlantiruvchi va o'zini o'zi tartibga soluvchi organ sifatida biologik tizim…………………………………………………………	22
3.2.	Inson tanasining tuzilishi, uning to'qimalari, organlarining umumiy ko'rinishi. fiziologik tizimlar haqida……………………………………………	23
3.2.1.	Skelet tizimi va uning vazifalari……………………………………………	23
3.2.2.	Mushaklar tizimi va uning funksiyalari haqida umumiy ma'lumot.………..	24
3.2.3.	Qon fiziologik tizim, suyuq to'qima va organ sifatida………..	28
3.2.4.	Yurak-qon tomir tizimi …………………………………………….	30
3.2.5.	Nafas olish tizimi……………………………………………………..	31
3.3.	Gipokineziya va uning oqibatlari……………………………………………	33
3.4.	Aqliy va jismoniy faoliyatning o'zaro bog'liqligi ……………………	34
4-BOB. JISMONIY VA AMALIY ASOSLARI. TA'LIM..……………………………………………………………		36
4.1.	Jismoniy tarbiyaning uslubiy tamoyillari…………………	36
4.2.	Jismoniy mashqlar jismoniy tarbiyaning asosiy vositasidir ………………………………………………………………	37
4.3.	Jismoniy tarbiya metodikasi………………………………………..	38
4.4.	Texnik tayyorgarlik va vosita harakatlariga o'rgatish ......	39
4.5.	Jismoniy tarbiya…………………………………………………	40
5-BOB. JISMONIY MASHQLAR SHAKLLARI…….		42
5.1.	Jismoniy tarbiya darslarining shakllari tasnifi..………….	42
5.2.	Jismoniy tarbiya darslarining dars shakllarining xususiyatlari ...	43
5.3.	Jismoniy tarbiya darslarining sinfdan tashqari shakllarining xususiyatlari ...	44
6-BOB. JISMONIY SIFATLARNI RIVOJLANISH ASOSLARI.		45
6.1.	Insonning mushak kuchi va uni tarbiyalashning asosiy usullari ......	45
6.1.1.	Kuchni rivojlantirish vositalari………………………………………………	46
6.1.2.	Kuchni tarbiyalash usullari………………………………………………	47
6.1.3.	Kuch mashqlarini qo'llash usuli………………………..	48
6.1.4.	Quvvatning rivojlanish darajasini baholash …………………………………………	49
6.1.5.	Stimulyatorlardan foydalanish………………………………………………	49
6.2.	Tezlik qobiliyatlari va ularni o'qitishning asosiy usullari ......	50
6.2.1.	Tezlik qobiliyatini tarbiyalash vositalari………………………	51
6.2.2.	Tezlik qobiliyatini rivojlantirish usullari…………………………	52
6.2.3.	Talabalarning tezkorlik qobiliyatini baholash………………………	53
6.3.	Moslashuvchanlik va ta'limning asosiy usullari…………………………	53
6.3.1.	Moslashuvchanlikka ta'sir qiluvchi omillar……………………………………	54
6.3.2.	Moslashuvchanlikni o'lchash…………………………………………………	56
6.3.3.	Moslashuvchanlikni rivojlantirish vositalari…………………………………………..	57
6.3.4.	Moslashuvchanlikni rivojlantirishning uslubiy asoslari……………………………	58
6.3.5.	Strech mashqlari tiklanish vositasi sifatida………..	59
6.4.	Chidamlilik va uni tarbiyalash usullari……………………………..	60
6.4.1.	Chidamlilik tushunchasi, uning turlari va rivojlanish asoslari……………….	60
6.4.2.	Chidamlilikni rivojlantirish vositalari va usullari………………………….	62
6.4.3.	Chidamlilikni rivojlantirish uchun darslarni rejalashtirish ………………….	63
6.5.	Harakatni muvofiqlashtirish qobiliyatlari va ularni tarbiyalash asoslari	64
6.5.1.	Muvofiqlashtirish qobiliyatlari va ularni belgilovchi omillar ......	64
6.5.2.	Muvofiqlashtirish qobiliyatlarini rivojlantirish vazifalari…………………..	65
6.5.3.	Muvofiqlashtirish qobiliyatlarini rivojlantirish vositalari va usullari …….	66
7-BOB. TALABALAR UCHUN SOG‘LOM TURMUSH TARZI ASOSLARI……….		67
7.1.	Rossiya aholisining sog'lig'i holatiga ba'zi baholar va zamonaviy demografik vaziyat …………………………….	67
7.2.	Mohiyat, diagnostika, salomatlikni maqsadli rag'batlantirish.....	71
7.2.1.	Salomatlik tushunchasi va uning diagnostikasi……………………………………	71
7.2.2.	Salomatlikni boshqarish, sog'lom turmush tarzi ……………………….	79
7.3.	Sog'lomlashtirish treningi ………………………………………………	83
7.4.	Yoshlarning qadriyat yo'nalishlari va sog'lom turmush tarzi ......	91
TAVSIYA ETILGAN ADABIYOTLAR…………………………………………		93
ILOVALAR…………………………………………………………….		96

KIRISH

Rossiya Federatsiyasi Ta'lim va fan vazirligining 2005 yil 29 iyuldagi 215-sonli "Oliy ta'lim muassasalarining kreditlar tizimiga o'tish bo'yicha innovatsion faoliyati to'g'risida" gi buyrug'i asosida ball-reyting tizimi. KDU Naberejnye Chelni filialida barcha o'quv fanlari bo'yicha talabalarning muvaffaqiyatini nazorat qilish bosqichma-bosqich joriy etilmoqda.

Uning asosiy vazifalari:

• 
  ta'lim dasturlarini sifatli ishlab chiqish uchun talabalarning motivatsiyasini oshirish;
  
• 
  talabalarni tizimli o'quv faoliyatiga va mustaqil ishning ijodiy faolligiga rag'batlantirish;
  
• 
  talabalar bilimini monitoring qilish tizimini tartibga solish, har bir alohida fan va umuman ta’lim dasturi doirasida bilimlarni baholash uchun yagona talablarni ishlab chiqish;
  
• 
  o‘quvchilarning bilim va o‘quv faoliyati natijalarini baholashga tabaqalashtirilgan yondashuvni oshirish;
  
• 
  o'quv jarayonini tashkil etishning yuqori darajasiga erishish.
  

Naberejnye Chelni shahridagi KDU filiali talabalarining mavzu bo'yicha attestatsiyasi
2007 yildan boshlab “Jismoniy tarbiya” hamda “Jismoniy tarbiya va sport” kafedrasida ishlab chiqilgan mobil reyting tizimi pozitsiyasiga qatʼiy muvofiq olib borilmoqda.
Ushbu qoidaga ko'ra, talabalarning faoliyati an'anaviy tarzda 100 ball bilan baholanadi. Kredit olish uchun talaba kamida 80 ball to'plashi kerak

• 
  o'quv mashg'ulotlarida qatnashish uchun to'plangan ballar soni (yakuniy attestatsiya sifatida qabul qilish uchun bu raqam kamida 56 bo'lishi kerak);
  
• 
  jismoniy tayyorgarlik bo'yicha 6 ta nazorat standartini topshirish natijalari bo'yicha to'plangan ballar soni (har bir testni to'ldirish uchun maksimal ball - 5 ball);
  
• 
  filialning ommaviy sport-sog‘lomlashtirish tadbirlarida ishtirok etish, shuningdek, talabalarning shahar va respublika musobaqalarida qatnashish uchun to‘plangan ballar soni;
  
• 
  oliy o‘quv yurtlari ichidagi tanlovlarni hakamlik qilish va ularni o‘tkazishda yordam berish uchun to‘plangan ballar soni;
  
• 
  umumiy jismoniy tayyorgarlikning istalgan turlari bo'yicha KDU filialiga rekord o'rnatish uchun to'plangan ballar;
  
• 
  sport bo'yicha KDU filialida tashkil etilgan seksiya mashg'ulotlariga qatnashish uchun to'plangan ballar;
  
• 
  sessiyalararo davrda qoldirilgan darslarni bajarish uchun to'plangan ballar;
  
• 
  maxsus uy vazifasini bajarish, referat yozish va himoya qilish uchun to'plangan ballar (bu band faqat sog'lig'iga ko'ra maxsus tibbiy deb tasniflangan talabalarga nisbatan qo'llaniladi.
  

tibbiy sabablarga ko'ra jismoniy tarbiya darslaridan vaqtincha ozod qilingan guruh va talabalar - kasallik va jarohatlardan keyin davolanish va reabilitatsiya davri).
Shunday qilib, umumiy jismoniy tarbiya bo'yicha nazorat me'yorlarini topshirishdan ozod qilingan tibbiy tayyorgarlik guruhi talabalari va maxsus tibbiy guruh talabalari har doim ham yakuniy test uchun zarur bo'lgan ball miqdorini to'plash imkoniga ega bo'lmaydigan vaziyat yuzaga keladi. 80 ga teng. Ularga jismoniy madaniyat fanidan yozma test topshiriqlari ko‘rinishida nazariy test topshirish va yetishmagan balllarni to‘plash imkoniyati beriladi:

• 
  nazariy testda "a'lo" bahosini olgandan keyin, ya'ni savollarning kamida 90 foiziga to'g'ri javob bilan 30 ball beriladi;
  
• 
  "yaxshi" baho olayotganda, ya'ni savollarning kamida 75 foiziga to'g'ri javob berganda - 20 ball;
  
• 
  "qoniqarli" baho olganda, ya'ni to'g'ri javob 50% dan kam bo'lsa - 10 ball;
  
• 
  "qoniqarsiz" baho bilan (savollarning 50% dan kamiga to'g'ri javoblar) ball berilmaydi.
  

Taqdim etilgan o‘quv qo‘llanma talabalarning jismoniy madaniyat fanidan nazariy imtihon topshirishga mustaqil tayyorlanishiga ko‘maklashish maqsadida ishlab chiqilgan.
Bundan tashqari, shuni ta'kidlash kerakki, universitetlarda jismoniy tarbiya amaliyotda ko'pincha talabalarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish va harakat harakatlariga o'rgatish bilan cheklanadi. Shu bilan birga, jismoniy madaniyat sohasidagi maxsus tizimlashtirilgan bilimlarni o'zlashtirish bilan bog'liq bo'lgan yo'nalishlar, shuningdek, amaliy natijalarga erishishni ta'minlaydigan usullar sezilarli darajada orqada qolmoqda. nazariy va uslubiy tayyorgarlik. Tegishli bilimlar, uslubiy ko'nikmalar va shakllangan ehtiyojlarning etishmasligi talabalarning sinfdan tashqarida va universitetni tugatgandan so'ng va tayyorlangan mutaxassislarning yordami bilan optimal ishlash va sog'lig'ini saqlash uchun o'zlarining psixofizik qobiliyatlarini to'g'ri boshqara olmasligiga olib keladi. jismoniy mashqlar va jismoniy tarbiyaning boshqa vositalari.
Shuning uchun ham “Jismoniy madaniyat” fanining tavsiya etilgan dasturlarida o‘quv-tarbiya bo‘limi bilan bir qatorda jismoniy madaniyat sohasidagi ilmiy va amaliy bilimlarning dunyoqarash tizimini shakllantiruvchi nazariy bo‘lim ham nazarda tutilgani bejiz emas. shuningdek, shaxsning tarbiyaviy, kasbiy va hayotiy maqsadlariga erishish uchun jismoniy tarbiya va sport faoliyatining uslublari va usullarini egallashni ta'minlovchi uslubiy va amaliy bo'lim.
Biroq, universitetda o'qish vaqtini jismoniy faoliyatga emas, balki o'tkazish mutlaqo oqilona emas.
O‘quv mashg‘uloti talabalarga “Jismoniy tarbiya” fanining nazariy va uslubiy bo‘limlarini mustaqil ravishda samarali o‘zlashtirish imkonini beradi.
Qo'llanmaning mazmuni ushbu o'quv fanining oliy o'quv yurtlari uchun taxminiy dasturiga mos keladi, talabalarning jismoniy tayyorgarligi bilan bog'liq asosiy masalalarni (naqshlar, usullar, mashg'ulotlar va tarbiya vositalarini) o'z ichiga oladi, salomatlik va sog'lom turmush tarzining turli jihatlarini yoritadi; va shuningdek, nazariy test uchun savollarning namunaviy ro'yxatini o'z ichiga oladi.

1.