Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети

3. Миллий давлат тузумининг асосий шакллари.
Бошқарув шаклларидан фарқли ўлароқ, давлатнинг ташкил этилиши
202
марказда ва жойларда давлат ҳокимиятининг ва давлат суверенитетининг тақ-симланиши, давлатнинг асосий таркибий қисмлари ўртасида бўлиниши нуқ-таи назаридан қаралади.
Давлат тузилишининг шакли — давлатнинг миллий ва маъмурий-худу-дий тузилиши бўлиб, унинг таркибий қисмлари ўртасидаги, давлат бошқару-вининг марказий ва маҳаллий органлари ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг табиатини очиб беради.
Давлат тузилишининг шаклига кўра, барча давлатларни учта асосий гу-руҳга бўлиш мумкин:

• 
  унитар давлат;
  
• 
  федератив давлат;
  
• 
  конфедеративдавлат.
  

Унитар давлат. Унитаризм (фр. шгйапип, лотинча — шйаз-бирлик сўзи-дан) — марказий ҳокимият органларига бўйсунувчи ва давлат мустақиллиги белгиларига эга бўлмаган маъмурий-худудий бирликлардан иборат ягона дав-лат бирлашмаси. Одатда, унитар давлатда фақат битта конституция, битта фуқаролик, олий давлат органларининг ягона тизими бўлади; у фақат суве-ренитетнинг ҳеч қандай белгиларига эга бўлмаган маъмурий-худудий бир-ликларга бўлинади. Унитар давлатнинг таркибий қисмлари (вилоятлар, ту-манлар) марказий органлар томонидан қабул қилинадиган қонунлар асоси-да бошқарилади, уларнинг худуди маҳаллий аҳоли ва маҳаллий органлар-нинг розилигасиз умумдавлат қонуни билан ўзгартирилиши мумкин.
Бироқ унитар давлат таркибида чекланган суверенитетга эга бўлган ав-тоном миллий давлат бирлашмалари мавжуд бўлган истисноли ҳоллар ҳам бўлади.
Унитар давлатларнинг икки тури мавжуд: марказлашган ва марказлаш-маган.
Марказлашган давлатларда минтақавий органларнинг марказга бўйсу-ниши марказдан тайинланган мансабдор шахслар воситасида амалга ошири-лади (Нидерландия, Ўзбекистон, Қозоғистон). Иккинчи турдаги давлатларда минтақавий органлар марказдан ва марказий органлардан мустақил равишда шакллантирилади, аммо умумдавлат қонунчилигига мувофиқ фаолият кўрса-тади (Франция, Италия, Испания, Япония, Янги Зеландия).